NIET-TECHNISCHE PROJECTSAMENVATTING
Naam van het project
Het maken en invriezen van genetisch gemodificeerde muizenlijnen (diermodellen) ten behoeve van biomedisch onderzoek
NTS-identificatiecode
NTS-NL-325300 v.1, 21-06-2022
Nationale identificatiecode van de NTS
Veld wordt niet gepubliceerd.
Land
Nederland
Taal
nl
Indiening bij EU
Veld wordt niet gepubliceerd.
ja
Duur van het project, uitgedrukt in maanden.
60
Trefwoorden
Genmutatie
CRISPR/Cas9
Ziektemodel
Ontwikkelingsbiologie
Doel(en) van het project
Fundamenteel onderzoek: Oncologie
Fundamenteel onderzoek: Cardiovasculair, bloed- en lymfestelsel
Fundamenteel onderzoek: Zenuwstelsel
Fundamenteel onderzoek: Luchtwegenstelsel
Fundamenteel onderzoek: Gastro-intestinaal stelsel met inbegrip van de lever
Fundamenteel onderzoek: Spier- en skeletstelsel
Fundamenteel onderzoek: Immuunstelsel
Fundamenteel onderzoek: Urogenitaal / voortplantingsstelsel
Fundamenteel onderzoek: Zintuigorganen (huid, ogen en oren)
Fundamenteel onderzoek: Endocrien stelsel / metabolisme
Fundamenteel onderzoek: Ontwikkelingsbiologie
Fundamenteel onderzoek: Multisystemisch
Fundamenteel onderzoek: Ander fundamenteel onderzoek
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Kanker bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Besmettelijke ziekten van de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Cardiovasculaire aandoeningen bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Zenuwziekten en psychische aandoeningen van de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Respiratoire aandoeningen bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Gastro-intestinale en leveraandoeningen bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Spier- en botaandoeningen bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Verstoringen van het immuunstelsel bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Aandoeningen van het urogenitaal / voortplantingsstelsel bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Aandoeningen van zintuigorganen (huid, ogen en oren) bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Endocriene en metabolismestoringen bij de mens
Omzettinggericht en toegepast onderzoek: Andere aandoeningen van de mens
Doelstellingen en verwachte voordelen van het project
Beschrijf de doelstellingen van het project (bijvoorbeeld het aanpakken van bepaalde wetenschappelijke onduidelijkheden, of wetenschappelijke of klinische behoeften).
Voor (biomedisch) onderzoek naar bijvoorbeeld de ontwikkeling van het hart en ziektebeelden bij de mens zijn diermodellen waarbij de functie van één of meerdere genen is veranderd onmisbaar. De muis is hier zeer geschikt voor omdat de dracht van een muis zo kort is (21 dagen) en de methoden om genen te veranderen goed werken in een muis. Zo’n genetisch veranderde muis is een muismodel voor menselijke ziektebeelden. Deze modellen kunnen essentiële informatie leveren over het ziekteverloop en behandelingsmethoden die uiteindelijk de patiënt ten goede komen. Dit project heeft als doel om voor onderzoekers zulke muismodellen te maken. Daarnaast wordt gestimuleerd om van genetisch veranderde muizen sperma in te vriezen, zodat het ‘model’ voor de toekomst beschikbaar blijft en dieren niet onnodig gefokt worden om alleen het model te behouden. Dit voorkomt dat er dieren gefokt worden die vervolgens niet gebruikt kunnen worden in een onderzoek. Dit wordt fokoverschot genoemd en wordt hierdoor voorkomen. Het proefdierbedrijf huisvest muizen en ratten waarbij goed gelet wordt of de dieren geen schadelijke bacteriën, schimmels of virussen bij zich dragen. Dit kan immers de uitkomsten van de proeven negatief beïnvloeden. Als er muizen uit andere instellingen gebruikt moeten worden, kan het nodig zijn dat de dieren eerst ontdaan moeten worden van eventuele virussen, schimmels en bacteriën. Dit wordt gedaan door embryo’s uit een mogelijk ‘besmet’ dier schoon te wassen en in een schone onbesmette draagmoeder te plaatsen via de vagina of via een operatie. Als het dier vervolgens geboren wordt, is hij even ‘schoon’ als de ‘schone’ draagmoeder.
Welke potentiële voordelen kan dit project opleveren? Leg uit hoe de wetenschap vooruit kan worden geholpen of mensen, dieren of het milieu uiteindelijk voordeel kunnen hebben bij het project. Maak, waar van toepassing, een onderscheid tussen voordelen op korte termijn (binnen de looptijd van het project) en voordelen op lange termijn (die mogelijk pas worden bereikt nadat het project is afgerond).
Binnen dit project worden muizen genetisch veranderd om als diermodellen te dienen. Deze modellen zijn belangrijk voor de voortgang in zowel fundamenteel als toegepast onderzoek in relatie tot ontwikkeling van het hart en het beter begrijpen en kunnen genezen van ziekten bij de mens. De grote kracht van deze modellen is dat er onderzoek gedaan kan worden naar de bijdrage van één bepaald gen. Bestudering van de gemaakte diermodellen kan op de lange termijn leiden naar meer begrip van ontwikkeling van ziekten en tot onderzoek naar nieuwe therapieën en behandelmethoden. Als knaagdieren afkomstig uit andere labs worden vrijgemaakt van virussen, schimmels en bacteriën beschermt dit de dieren die reeds aanwezig zijn in de faciliteit tegen ziektekiemen. Dit voorkomt ook dat de proeven verstoord worden door infecties bij dieren veroorzaakt door deze ziektekiemen.
Voorspelde schade
In welke procedures worden de dieren gewoonlijk gebruikt (bijvoorbeeld injecties, chirurgische procedures)? Vermeld het aantal en de duur van deze procedures.
Vrouwelijke muizen die gebruikt worden als donor voor embryo’s of eicellen krijgen een hormoonbehandeling bestaande uit twee maal een injectie met een tussenpoos van 46-48 uur. Eiceldonoren worden de ochtend na de behandeling gedood om de eicellen te verzamelen. Muizen waarvan embryo’s zullen worden verzameld, worden bevrucht. De volgende ochtend of tot 2 dagen daarna wordt de muis gedood en worden de embryo’s verzameld. De embryo’s worden genetisch aangepast. Andere vrouwelijke muizen worden gebruikt als draagmoeder voor de embryo’s. Embryo’s worden via de vagina in de baarmoeder geplaatst. Als dit niet kan, dan wordt er tijdens een operatie via de zij van de muis embryo’s in de eileider of in de baarmoeder geplaatst. Een deel van de mannelijke muizen wordt operatief gesteriliseerd. De draagmoeders worden schijnzwanger gemaakt doordat ze door de gesteriliseerde mannen worden gedekt. Hierdoor worden ze ontvankelijk voor de embryo’s. Van elke nieuw gemaakte genetisch veranderde muis (het diermodel) wordt van enkele mannen het sperma ingevroren. Hiervoor wordt de muis gedood en wordt het sperma verzameld. Alle operaties duren circa 10-15 minuten en worden uitgevoerd onder narcose met pijnstilling. Doden van de muizen wordt uitgevoerd met een wettelijk geaccepteerde methode die er voor zorgt dat het dier zo min mogelijk lijdt.
Wat zijn de verwachte gevolgen/nadelige effecten voor de dieren, bijvoorbeeld pijn, gewichtsverlies, inactiviteit/verminderde mobiliteit, stress, abnormaal gedrag, en wat is de duur van die effecten?
De hormoonbehandeling kan gepaard gaan met kortdurende voorbijgaande pijn op de plaats van injectie. De dieren die een operatie ondergaan (gesteriliseerde mannen, draagmoeders) zullen gemiddeld genomen gedurende één dag na de operatie nog pijn ervaren. Het bijkomen van de narcose is vervelend voor de muizen maar gaat snel over.
Welke soorten en aantallen dieren zullen naar verwachting worden gebruikt? Wat zijn de verwachte ernstgraden en de aantallen dieren in elke ernstcategorie (per soort)?
Soort:
Totaal aantal
Geraamde aantallen naar ernstgraad
Terminaal
Licht
Matig
Ernstig
Muizen (Mus musculus)
13675
0
10875
2800
0
Wat gebeurt er met de dieren die aan het einde van de procedure in leven worden gehouden?
Soort:
Geraamd aantal te hergebruiken, in het habitat-/houderijsysteem terug te plaatsen of voor adoptie vrij te geven dieren
Hergebruikt
Teruggeplaatst
Geadopteerd
Geef de redenen voor het geplande lot van de dieren na de procedure.
De gesteriliseerde mannen worden vaker gebruikt en zullen worden gedood als ze ongeveer 8 maanden zijn geworden en minder goed willen dekken. Dit voorkomt ook dat ze leed kunnen ondervinden van aan ouderdom gerelateerde afwijkingen zoals kanker of het doorgroeien van de tanden. De draagmoeders worden na grootbrengen van de jongen gedood en niet hergebruikt om zo het ongerief voor deze moederdieren te beperken. Met de jongen wordt als ze volwassen zijn gefokt, om zo de muizen te verkrijgen voor het onderzoek met een eigen projectvergunning.
Toepassing van de drie V’s
1. Vervanging
Beschrijf welke diervrije alternatieven op dit gebied voorhanden zijn en waarom zij niet voor het project kunnen worden gebruikt.
Het project is erop gericht diermodellen te maken voor de bestudering van ziekten die voorkomen bij de mens. Dit kan niet op een proefdiervrije methode. Echter het gebruik van het diermodel om een onderzoeksvraag te beantwoorden, zal in vergunningsaanvragen bij de CCD zorgvuldig worden beoordeeld. Het effect van behandelingsmethoden kan worden gemeten alsook de werkingsmechanismen van genen, eiwitten en cellen. De beschikbaarheid van een levend genetisch gemodificeerd dier maakt in deze gevallen zulk gericht onderzoek mogelijk.
2. Vermindering
Leg uit hoe de aantallen dieren voor dit project zijn bepaald. Beschrijf de stappen die zijn genomen om het aantal te gebruiken dieren te verminderen en de beginselen die zijn gebruikt bij het opzetten van de studies. Beschrijf, waar van toepassing, de praktijken die gedurende het hele project zullen worden toegepast om het aantal dieren die in overeenstemming met de wetenschappelijke doelstellingen werden gebruikt, tot een minimum te beperken. Deze praktijken kunnen bijvoorbeeld bestaan uit proefprojecten, computermodellen, het delen van weefsel en hergebruik.
Alle procedures worden uitgevoerd door ervaren personeel waardoor efficiënt en met optimaal resultaat en met zo min mogelijk dieren kan worden gewerkt. Uit onze resultaten in het verleden en de literatuur kennen we de minimale aantallen dieren die nodig zijn om te komen tot het maken van het beoogde diermodel. Waar mogelijk zullen we dezelfde dieren inzetten in verschillende onderdelen van het project zoals de gesteriliseerde mannelijke muizen. In plaats van muisdonoren om embryo’s te verkrijgen maken we waar mogelijk gebruik van commercieel verkrijgbare ingevroren embryo’s. Dit maakt het mogelijk om het minimale aantal embryo’s te gebruiken dat nodig is voor een succesvol resultaat. Tijdens de loop van de vergunning wordt het resultaat van ieder proces steeds beoordeeld (slagingspercentage) om goed in de gaten te houden of er verbeteringen mogelijk zijn om het aantal dieren te kunnen verminderen. Daarnaast is er aandacht voor nieuwe technologieën, die leiden tot betere methoden en vermindering in het aantal benodigde dieren of vermindering van het leed. Deze technologieën worden getest en, indien succesvol, ingepast in het productieproces. Bij elke nieuwe aanvraag wordt bekeken of het diermodel niet al bestaat middels het doorzoeken van literatuur en online databanken. Een reeds bestaande lijn zal niet opnieuw worden gemaakt. Ook mogen alleen lijnen gemaakt worden waarvan al duidelijk omschreven is in een projectaanvraag voor welke onderzoeksvraag ze precies nodig zijn. Zo wordt voorkomen dat er muizen gemaakt worden die uiteindelijk niet gebruikt worden in een onderzoek.
3. Verfijning
Geef voorbeelden van de specifieke maatregelen (bv. verscherpte monitoring, postoperatieve behandeling, pijnbestrijding, training van dieren) die in verband met de procedures moeten worden genomen om de welzijnskosten (schade) voor de dieren tot een minimum te beperken. Beschrijf de mechanismen om gedurende de looptijd van het project nieuwe verfijningstechnieken in gebruik te nemen.
Operaties worden uitgevoerd onder volledige anesthesie en pijnstilling en ook na de operatie wordt pijnstilling gegeven. De dieren worden tweemaal daags gecontroleerd. Klinische afwijkingen worden genoteerd en gemonitord. Indien er een vooraf vastgestelde grens van ongewenste effecten wordt overschreden, wordt het dier gedood. Implantaties van embryo's in de baarmoeder worden zoveel mogelijk uitgevoerd via de vagina/baarmoederhals zodat een operatie met anesthesie niet nodig is. Deze verfijning is een voorbeeld van een techniek die is beschreven in de literatuur en die is ingepast in het voorgaande project. Gedurende het project zal de literatuur worden gevolgd, zullen verfijningen worden getest en, indien succesvol, worden ingepast. De methode waarbij embryo’s uit mogelijk besmette dieren uit een andere faciliteit in ‘schone’ draagmoeders worden geplaatst zodat er alleen ‘schone’ dieren geboren worden, voorkomt dat de al aanwezige dieren worden besmet en niet meer bruikbaar zijn voor het biomedisch onderzoek.
Licht de keuze van de soorten en de bijbehorende levensstadia toe
De muis heeft zich bewezen als soort die bij uitstek model kan staan voor bestudering van genetische factoren, eiwitten en celtypen die een rol spelen bij ziekte en ontwikkeling van ziekten bij de mens. De muis heeft veel dezelfde ziekte-reacties die ook in de mens betrokken zijn bij ziekten, daarom is de muis vaak een geschikt model om deze reacties beter te bestuderen en te onderzoeken hoe deze reacties behandeld kunnen worden. Bovendien is de muis zeer geschikt om een genetische verandering in uit te voeren. Er zijn methodes ontwikkeld om de eicellen en embryo’s genetisch aan te passen. De embryodonoren zijn pre-puberaal omdat op deze leeftijd een maximaal effect kan worden behaald uit de hormoonbehandeling en er dus minder donoren nodig zijn. Alle overige muizen in het project zijn volwassen dieren (geslachtsrijp).
Voor een beoordeling achteraf geselecteerd project
Project geselecteerd voor BA?
nee
Termijn voor BA
Reden voor de beoordeling achteraf
Bevat ernstige procedures
Maakt gebruik van niet-menselijke primaten
Andere reden
Toelichting van de andere reden voor de beoordeling achteraf
Aanvullende velden
Nationaal veld 1
Veld wordt niet gepubliceerd.
Nationaal veld 2
Veld wordt niet gepubliceerd.
Nationaal veld 3
Veld wordt niet gepubliceerd.
Nationaal veld 4
Veld wordt niet gepubliceerd.
Nationaal veld 5
Veld wordt niet gepubliceerd.
Startdatum project
Veld wordt niet gepubliceerd.
Einddatum project
Veld wordt niet gepubliceerd.
Goedkeuringsdatum project
Veld wordt niet gepubliceerd.
ICD-code 1
Veld wordt niet gepubliceerd.
ICD-code 2
Veld wordt niet gepubliceerd.
ICD-code 3
Veld wordt niet gepubliceerd.
Link naar de eerdere versie van de NTS buiten het EC-systeem