Około 19 proc. ludności UE (95 mln) ma poniżej 18 lat. Małoletnia osoba może zetknąć się z systemem wymiaru sprawiedliwości państwa członkowskiego w różnych okolicznościach, bezpośrednio albo pośrednio, na przykład gdy popełni przestępstwo albo gdy jest świadkiem lub ofiarą przestępstwa, gdy ubiega się o azyl, gdy toczy się postępowanie w sprawie jej przysposobienia lub gdy jej rodzice spierają się w kwestii pieczy nad nią.

Postępowanie sądowe może mieć znaczny wpływ na życie osoby małoletniej, a jeżeli jest prowadzone w sposób nieprzyjazny dzieciom, może skutkować ograniczeniem lub naruszeniem jej praw. Ponadto, gdy w krajowych systemach sądowych brakuje przyjaznych dzieciom procedur i praktyk, osoby małoletnie znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji (np. dzieci niepełnosprawne lub dzieci-migranci) napotykają szczególne przeszkody w korzystaniu z przysługujących im praw.

Wszystkim osobom małoletnim należy zagwarantować prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Poza tym przez cały okres styczności z systemem wymiaru sprawiedliwości dzieci powinny być traktowane odpowiednio do ich wieku, szczególnych potrzeb, dojrzałości i poziomu zrozumienia, z uwzględnieniem ich ewentualnych trudności z porozumiewaniem się.

Potrzebne są jasne informacje na temat osób i procedur związanych z postępowaniami w sprawach dotyczących osób małoletnich, a także specjalny przegląd zapewniający poszanowanie ich praw. W związku z tym określono dwie kategorie: dzieci jako podmioty postępowania sądowego i specjalne procedury obowiązujące w państwach UE, w zależności od dziedziny prawa.

Pierwsza kategoria łączy ogólne elementy dotyczące dziecka jako osoby, takie jak odpowiedzialność karna lub cywilna, dostęp do pomocy prawnej, stosunek do szkoły/kształcenia, podejmowanie decyzji w zakresie opieki zdrowotnej, wyspecjalizowane sądy/instytucje lub wsparcie finansowe w postępowaniach przed sądem.

Druga kategoria ma na celu zebranie informacji na temat tego, w jaki sposób małoletni są traktowani w kontekście postępowań sądowych, i na temat szczególnego charakteru odpowiednich procedur karnych, cywilnych i administracyjnych w poszczególnych państwach członkowskich.

1. Zdolność procesowa dziecka

W Bułgarii minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 14 lat. Niezależnie od rodzaju sprawy, aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód w Bułgarii musi mieć ukończone 14 lat.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

W sądach powszechnych nie występuje specjalizacja w dziedzinie spraw związanych z dziećmi. W sądach, w których obsada kadrowa jest wystarczająca, aby zapewnić realizację zasady losowego przydziału spraw, sędziego przydziela się do wydziału cywilnego albo karnego i zajmuje się on wówczas wyłącznie danym rodzajem spraw. Wydziały mogą być tworzone w sądach okręgowych i rejonowych, a przydział sędziów do poszczególnych wydziałów zależy od uznania dyrektora administracyjnego sądu.

W prawie bułgarskim przewidziano definicję legalną „dziecka”. Osiągnięcie minimalnego wieku jest także przesłanką ponoszenia odpowiedzialności karnej, a wydawanie wyroków w stosunku do nieletnich podlega szczególnym zasadom. W rozumieniu ustawy o ochronie dzieci dzieckiem jest osoba fizyczna, która nie ukończyła lat 18.

Nieletni dzielą się na dwie grupy – od 14 do 16 lat oraz od 16 do 18 lat. Nieletni ponoszą łagodniejszą odpowiedzialność karną niż dorośli, przy czym stopień tego złagodzenia jest niższy w przypadku nieletnich w grupie wiekowej 16–18 lat.

Nieletni, którzy ukończyli 16 lat, mogą ponosić odpowiedzialność administracyjną na mocy ustawy o wykroczeniach o charakterze administracyjnym i karach administracyjnych oraz na mocy przepisów szczególnych, takich jak dekret o zwalczaniu chuliganizmu wśród nieletnich.

3. Wielodyscyplinarne podejście

Wszystkie stosowne organizacje mają obowiązek koordynować swoje działania, aby kompleksowo rozumieć sytuację dzieci. Ustawa o ochronie dzieci reguluje kompetencje organów ochrony dzieci, którymi są Państwowa Agencja Ochrony Dzieci, dyrekcje pomocy społecznej na szczeblu lokalnym, Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Spraw Wewnętrznych, Minister Edukacji i Nauki, Minister Sprawiedliwości, Minister Spraw Zagranicznych, Minister Kultury, Minister Opieki Zdrowotnej oraz burmistrzowie gmin.

4. Szkolenie specjalistów

Specjaliści biorący udział w procesie sądowym muszą mieć odpowiednie kwalifikacje oraz duże doświadczenie, w szczególności w pracy z dziećmi. Chociaż nie przewidziano wymogów prawnych dotyczących szkoleń, to niemal wszyscy specjaliści odbywają kursy i szkolenia kwalifikacyjne, które dają im konkretne umiejętności.

Z drugiej strony pracownicy socjalni i funkcjonariusze policji uczestniczą w różnych badaniach, seminariach i spotkaniach organizowanych przez instytucje publiczne, organizacje pozarządowe itp. Agencja Pomocy Społecznej, jako główna instytucja rządowa odpowiedzialna za wdrażanie polityki w zakresie ochrony dzieci, organizuje liczne szkolenia na szczeblu lokalnym służące podniesieniu kwalifikacji swoich urzędników – pracowników socjalnych.

5. Dobro dziecka

Zgodnie z ustawą o ochronie dzieci jednym z głównych celów tej ochrony jest zapewnienie dobra dziecka. Kierowanie się dobrem dziecka stanowi główną zasadę udziału dzieci w postępowaniach sądowych. Ustawodawstwo krajowe umożliwia dzieciom odgrywanie aktywnej roli poprzez wyrażanie swojego zdania i uczestniczenie w podejmowaniu decyzji.

6. Dostęp do środków zaskarżenia

Ustawa o ochronie dzieci stanowi, że dziecko ma prawo do pomocy prawnej oraz do wnoszenia środków zaskarżenia we wszystkich postępowaniach mających wpływ na jego prawa lub interesy.

Dzieci, które nie mają zdolności do czynności prawnych, mogą wnosić środki zaskarżenia za pośrednictwem swoich rodziców lub przedstawicieli ustawowych, którzy wykonują ich prawa w ich imieniu. Przepisy prawa przewidują, że przedstawiciele ustawowi dziecka podejmują decyzje, kierując się dobrem dziecka. W przypadku gdy dziecko jest pokrzywdzonym i zdecyduje się nie inicjować postępowania karnego, prokurator może zrobić to w imieniu dziecka, wszczynając postępowanie przygotowawcze.

W zakresie pomocy prawnej na rzecz dziecka nie przewidziano żadnych przepisów szczególnych. Stosuje się ogólne zasady wynikające z ustawy o pomocy prawnej.

7. Dalsze działania

Ministerstwo Sprawiedliwości, przy udziale szerokiego grona zainteresowanych stron, przygotowało projekt nowej ustawy o odstąpieniu od postępowania karnego i stosowaniu środków dyscyplinujących w stosunku do nieletnich. Celem projektu ustawy jest zachęcanie nieletnich, którzy weszli w konflikt z prawem, do zachowania zgodnego z prawem i zapewnienie im wsparcia w integracji ze społeczeństwem poprzez stosowanie środków dyscyplinujących oraz włączanie ich do odpowiednich programów edukacyjnych. Zgodnie z normami międzynarodowymi i najlepszymi praktykami projekt ustawy przewiduje nowy system środków mających przeciwdziałać recydywie nieletnich łamiących prawo.

Jednym z istotnych elementów proponowanych zmian legislacyjnych jest możliwość skorzystania z mediacji. Umożliwi to urzeczywistnienie idei sprawiedliwości naprawczej (restytucyjnej) poprzez odstąpienie od prowadzenia postępowania karnego w stosunku do nieletnich w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez bezprawne zachowanie oraz, w miarę możliwości, przywrócenia relacji między sprawcą, ofiarą i społeczeństwem.

8. Życie rodzinne

Do ustawodawstwa bułgarskiego dotyczącego przysposobienia wprowadzono zmiany wskutek ratyfikacji Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego (konwencja haska). Zmiany przewidują wprowadzenie obowiązku wpisu przysposobień i przysposabiających do specjalnych rejestrów jako warunek przysposobienia pełnego. Wyjątek od tej zasady przewidziano w przypadku przysposobienia dziecka przez małżonka oraz przysposobienia wnuka przez dziadków.

Zgodnie z ustawodawstwem bułgarskim przysposobienie może być „pełne” albo „niepełne”.

W przypadku przysposobienia pełnego pomiędzy przysposobionym i jego zstępnymi z jednej strony a przysposabiającym i jego krewnymi z drugiej strony powstają takie prawa i obowiązki jak pomiędzy krewnymi naturalnymi, a prawa i obowiązki pomiędzy przysposobionym i jego zstępnymi a ich krewnymi naturalnymi ustają.

W przypadku przysposobienia niepełnego prawa i obowiązki jak pomiędzy krewnymi naturalnymi powstają wyłącznie pomiędzy przysposobionym i jego zstępnymi z jednej strony a przysposabiającym z drugiej strony, a prawa i obowiązki pomiędzy przysposobionym i jego zstępnymi a ich krewnymi naturalnymi są zachowane. Prawa i obowiązki rodzicielskie przechodzą na przysposabiającego.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Bułgarii (324 Kb)

1. Zdolność procesowa dziecka

W prawie prywatnym kodeks cywilny (ustawa nr 89/2012) przewiduje, że zdolność dziecka do określonych czynności prawnych wiąże się z umysłową i wolicjonalną dojrzałością osób w jego wieku. Jest to domniemanie wzruszalne, co oznacza, że w każdym przypadku można udowodnić stan przeciwny. Pełną zdolność procesową uzyskuje się w wieku 18 lat. Pod pewnymi warunkami sąd może przyznać zdolność procesową dziecku w wieku 16 lat. Dziecko bez zdolności procesowej reprezentują przedstawiciel ustawowy lub opiekun. Te osoby mogą zgodzić się, aby dziecko samodzielnie podejmowało określone czynności prawne, chyba że prawo tego wyraźnie zakazuje.

Zgodnie z czeskim kodeksem karnym (ustawa nr 40/2009) dzieci poniżej 15. roku życia nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej. Dzieci, które w chwili popełnienia przestępstwa ukończyły 15 lat, a nie ukończyły jeszcze 18 lat, ponoszą odpowiedzialność karną tylko pod warunkiem, że ich dojrzałość umysłowa i moralna w chwili popełnienia przestępstwa pozwalała im rozpoznać niezgodność swoich czynów z prawem i kontrolować te czyny.

2. Sytuacja dzieci w postępowaniach przed sądami cywilnymi

a) Zdolność procesowa i rola dzieci w postępowaniach cywilnych

Dzieci mogą uczestniczyć w postępowaniach sądowych w różny sposób. W postępowaniach cywilnych zazwyczaj występują w charakterze stron, ale mogą także być świadkami. Poniżej omówiono rolę dzieci jako uczestników postępowania cywilnego. Istotnymi w tym kontekście aktami prawnymi są kodeks postępowania cywilnego (ustawa nr 99/1963) i ustawa o szczególnych postępowaniach sądowych (ustawa nr 292/2013).

Postępowania cywilne mogą być procesowe i nieprocesowe. Chociaż dzieci mogą brać udział w obu rodzajach postępowań, najczęściej uczestniczą w postępowaniach nieprocesowych (np. dotyczących pieczy nad dzieckiem). Główne kwestie rozpoznawane w postępowaniach w sprawie pieczy nad dzieckiem dotyczą imienia i nazwiska dziecka, świadczeń alimentacyjnych, prawa do kontaktów z dzieckiem, władzy rodzicielskiej oraz szczegółowych aspektów pieczy nad dzieckiem. W większości przypadków sąd może wszcząć postępowanie na wniosek i z urzędu, z wyjątkiem kwestii dotyczących reprezentowania dziecka (postępowanie wszczynane wyłącznie na wniosek przedstawiciela ustawowego) lub przyznania mu zdolności procesowej (postępowanie wszczynane wyłącznie na wniosek dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego).

Zgodnie z prawem prywatnym zdolność procesowa dziecka w postępowaniu cywilnym wynika z umysłowej i wolicjonalnej dojrzałości dzieci w jego wieku. Jeżeli jednak wymagają tego okoliczności sprawy, sąd może postanowić, aby dziecko było reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, nawet jeśli w innym razie mogłoby samodzielnie występować w danej kwestii.

b) Sądy i inne organy chroniące dobro dziecka

O statusie prawnym dzieci decydują sądy. Sądy powszechne rozpoznają sprawy procesowe i nieprocesowe. Sędziowie, którzy zajmują się w tych sądach sprawami nieprocesowymi, zazwyczaj jednak nie rozpoznają spraw procesowych. Postępowanie w pierwszej instancji prowadzą sądy powiatowe (okresní soudy), natomiast sądami odwoławczymi są sądy regionalne (krajské soudy). Tzw. dowołanie (dovolání, nadzwyczajny środek zaskarżenia na zasadach kasacyjnych) nie jest dozwolone w sprawach dotyczących pieczy nad dzieckiem.

W postępowaniach cywilnych dotyczących opieki sądowej nad małoletnimi zasadniczą rolę odgrywa organ ds. ochrony socjalnej i prawnej dzieci. Zazwyczaj jest nim urząd gminy o rozszerzonych kompetencjach. Organ ds. ochrony socjalnej i prawnej dzieci może wszczynać wyżej wymienione postępowania, a następnie występować w nich w charakterze kuratora procesowego. Jednocześnie zapewnia on ochronę socjalną i prawną dziecka również poza postępowaniem sądowym – w ramach działań prewencyjnych lub doradczych bądź za pomocą środków wychowawczych. Kompetencje i zadania tego organu reguluje ustawa o ochronie socjalnej i prawnej dzieci (ustawa nr 359/1999).

W wyżej wymienionych przypadkach także prokuratura może wszczynać postępowania (lub przyłączać się do nich). W kontekście opieki sądowej nad małoletnimi może tak uczynić w sprawach dotyczących nałożenia specjalnego środka w zakresie wychowania dziecka, opieki instytucjonalnej, ustalenia daty urodzenia, a także zawieszenia, ograniczenia, cofnięcia lub wykonywania władzy rodzicielskiej. Jeżeli prokuratura wszczyna postępowanie, działa jak każdy inny wnioskodawca bądź powód. Jeżeli przyłącza się do postępowania, może podejmować wszelkie działania przysługujące uczestnikom postępowania, z wyjątkiem czynności dyspozytywnych (np. cofnięcia wniosku lub pozwu).

c) Dbałość o dobro dziecka

Zasadą ogólną, która jest podstawą postępowań cywilnych z udziałem dzieci, jest stawianie na pierwszym miejscu ochrony interesów dziecka zgodnie z Konwencją o prawach dziecka. Jeżeli dziecko uczestniczące w postępowaniu jest w stanie formułować własne opinie, sąd musi zapoznać się z jego poglądami w danej sprawie. Analizując te poglądy, sąd bierze pod uwagę wiek i dojrzałość umysłową dziecka.

W procesowym postępowaniu cywilnym istnieje szereg instrumentów, które poprawiają sytuację dziecka. Jednym z nich jest obowiązek doręczania dokumentów dzieciom w wieku powyżej 15 lat. Niedopuszczalne są wobec dzieci tzw. postanowienia formalne: nie można w stosunku do nich wydawać wyroków o uznaniu, wyroków zaocznych ani nakazów zapłaty.

W postępowaniach nieprocesowych i postępowaniach dotyczących pieczy nad dzieckiem kładzie się nacisk na szybkość postępowania. W sprawach dotyczących uregulowania relacji z dziećmi sąd może zastosować środek tymczasowy, w którego sprawie orzeka w terminie 7 dni. W przypadkach poważnego zagrożenia lub naruszenia żywotnych interesów dziecka sąd zazwyczaj orzeka w sprawie środków tymczasowych w ciągu 24 godzin. Następnie, w terminie 6 miesięcy od wszczęcia postępowania, uruchamia się zwykłą procedurę. Żeby chronić dobro dziecka, organ ds. ochrony socjalnej i prawnej dzieci często uczestniczy w postępowaniach w charakterze kuratora procesowego.

3. Sytuacja dzieci w postępowaniu karnym

a) Dzieci w wieku poniżej 15 lat jako sprawcy przestępstw

W Czechach dzieci poniżej 15. roku życia nie ponoszą odpowiedzialności karnej. Jeżeli dziecko w wieku poniżej 15 lat dopuszcza się czynu uznawanego w innych okolicznościach za przestępstwo, wszczyna się nadzwyczajne postępowanie cywilne na podstawie ustawy o szczególnych postępowaniach sądowych (ustawa nr 292/2013), a nie postępowanie karne na podstawie kodeksu postępowania karnego (ustawa nr 141/1961). Szczególne zasady mające zastosowanie do spraw dotyczących dzieci poniżej 15. roku życia określono w ustawie o wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich (ustawa nr 2018/2003).

Takie sprawy dotyczące dzieci w wieku poniżej 15 lat rozpoznają sądy ds. nieletnich, czyli wyspecjalizowani sędziowie w sądach powszechnych. Ci sędziowie przechodzą szkolenia i zdobywają szczegółową wiedzę na temat zasad prowadzenia takich postępowań oraz odpowiedniego podejścia do sprawców przestępstw, którzy nie ukończyli 15 lat. Specjalne szkolenia dotyczące pracy z młodzieżą przechodzą także prokuratorzy i funkcjonariusze organów ścigania.

Sąd wszczyna postępowanie na wniosek prokuratury lub z urzędu. Oprócz dziecka w postępowaniu uczestniczą: organ ds. ochrony socjalnej i prawnej dzieci, przedstawiciele ustawowi lub opiekunowie dziecka, osoby, którym powierzono opiekę lub pieczę nad dzieckiem, a także inne osoby, których prawa i obowiązki mają być rozstrzygane w trakcie postępowania. W postępowaniu uczestniczy również prokuratura, jeśli to ona złożyła wniosek o wszczęcie postępowania (czyli sąd nie wszczął go z urzędu). W postępowaniu dziecko musi mieć opiekuna, którym jest adwokat.

Jeżeli dziecko w wieku poniżej 15 lat dopuszcza się czynu uznawanego w innych okolicznościach za przestępstwo, sąd ds. nieletnich stosuje niezbędne środki naprawcze. Sąd może: nałożyć na dziecko obowiązek wychowawczy (np. zrekompensowanie – w sposób współmierny do możliwości dziecka – wyrządzonych szkód bądź wykonanie – w wolnym czasie i nieodpłatnie – działań użytecznych społecznie) lub ograniczenie wychowawcze (np. niespotykanie się z określonymi osobami, nieodwiedzanie określonych miejsc, nieuczestniczenie w grach hazardowych, nieprzyjmowanie substancji uzależniających itp.); wydać upomnienie z ostrzeżeniem; skierować dziecko do programu terapeutycznego lub psychologicznego bądź innego odpowiedniego programu wychowawczego w ośrodku opieki wychowawczej; skierować dziecko pod nadzór kuratora sądowego, pod opiekę ochronną lub pod ochronną opiekę medyczną; nakazać nadzór kuratora sądowego, ochronną opiekę instytucjonalną lub ochronną opiekę medyczną. Sąd może podjąć decyzję o nienakładaniu środków, jeżeli sam udział w sprawie sądowej jest dla dziecka wystarczającym doświadczeniem zniechęcającym do popełniania jakichkolwiek bezprawnych czynów w przyszłości.

O ile sąd ds. nieletnich nie postanowi inaczej, sprawy dotyczące dzieci w wieku poniżej 15 lat rozpoznaje się na posiedzeniach niejawnych. W postępowaniu kładzie się nacisk na ochronę prywatności dziecka. Wynik postępowania można opublikować w mediach publicznych po uprawomocnieniu się orzeczenia, bez podawania imion i nazwisk dziecka i innych uczestników.

b) Dzieci w wieku powyżej 15 lat jako sprawcy przestępstw

Postępowania w sprawach dotyczących nieletnich również reguluje ustawa o wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich. Nieletni to osoba, która w chwili popełnienia przestępstwa – w przypadku nieletnich określanego jako „przewinienie” (provinění) – ukończyła 15. rok życia, ale nie ma jeszcze 18 lat. Nieletni ponoszą odpowiedzialność karną, ale tylko jeśli ich dojrzałość umysłowa i moralna w chwili popełnienia czynu pozwalała im rozpoznać bezprawny charakter swoich działań i kontrolować te działania.

Nieletni muszą mieć adwokata od chwili zastosowania wobec nich środków na podstawie ustawy o wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich lub działań na podstawie kodeksu postępowania karnego (w tym działań pilnych lub jednorazowych), chyba że nie da się odroczyć wdrożenia tych środków i poinformować o nich adwokata.

Sprawy dotyczące nieletnich rozpoznają sądy ds. nieletnich, czyli wyspecjalizowani sędziowie w sądach powszechnych. Na podstawie ustawy o wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich sąd ds. nieletnich może nałożyć na takie osoby m.in. następujące środki:

• środki wychowawcze (nadzór kuratora, program kuratorski, obowiązki wychowawcze, ograniczenia wychowawcze oraz upomnienie z ostrzeżeniem);
• środki ochronne (ochronna opieka medyczna, zatrzymanie zabezpieczające, zajęcie rzeczy, zajęcie części mienia oraz ochronna opieka instytucjonalna);
• środki karne (praca na cele społeczne, środki o charakterze finansowym, zawieszone środki o charakterze finansowym, konfiskata, zakaz niektórych działań, zakaz posiadania i hodowli zwierząt, wydalenie, areszt domowy, zakaz wchodzenia na imprezy sportowe, kulturalne i społeczne, kara izolacyjna warunkowo zawieszona na pewien okres [kara warunkowa], kara izolacyjna warunkowo zawieszona na okres nadzoru kuratorskiego, bezwarunkowa kara izolacyjna).

Nakładane środki muszą uwzględniać osobowość nieletniego sprawcy, jego wiek, dojrzałość umysłową i moralną, stan zdrowia, a także sytuację osobistą, rodzinną i społeczną oraz muszą być proporcjonalne do charakteru i wagi popełnionego czynu.

Postępowania w sprawie nieletnich należy prowadzić w taki sposób, aby nie wpływały one negatywnie na ich psychikę oraz – z uwagi na wiek tych osób – nie zagrażały ich rozwojowi emocjonalnemu i społecznemu. Organy zaangażowane na podstawie ustawy o wymiarze sprawiedliwości dla nieletnich współpracują z właściwym organem ds. ochrony socjalnej i prawnej dzieci oraz ze Służbą Kuratorską i Mediacyjną (Probační a mediační služba). Mają obowiązek zawsze informować nieletnich o przysługujących im prawach w sposób dostosowany do ich wieku oraz zapewniać im możliwości korzystania z tych praw.

Przedstawiciel ustawowy lub opiekun nieletniego jest uprawniony do reprezentowania nieletniego, w szczególności w zakresie wyboru adwokata, składania propozycji, przedkładania wniosków i środków zaskarżenia w jego imieniu; ma także prawo do uczestniczenia w czynnościach, w których na mocy ustawy może uczestniczyć nieletni. Przedstawiciel ustawowy lub opiekun może wykonywać te prawa dla dobra nieletniego również wbrew jego woli. Ponadto ma prawo do zadawania pytań przesłuchiwanym osobom, wglądu do akt (z wyjątkiem protokołu głosowania i danych osobowych tajnych świadków), sporządzania wyciągów i notatek na podstawie akt oraz kopiowania akt lub ich części na własny koszt.

W postępowaniach kładzie się nacisk na ochronę danych osobowych nieletnich. W szczególności bez podstawy prawnej nie podaje się do publicznej wiadomości informacji, które mogą skutkować ujawnieniem tożsamości nieletniego. Wszystkie zaangażowane organy (policja, prokuratorzy, sędziowie, urzędnicy Służby Kuratorskiej i Mediacyjnej oraz pracownicy socjalni) muszą przejść specjalne szkolenia w zakresie pracy z młodzieżą. Co do zasady postępowania toczą się przy drzwiach zamkniętych.

c) Dzieci jako osoby pokrzywdzone (ofiary przestępstw)

W prawodawstwie wprowadzono rozróżnienie między pokrzywdzonym a ofiarą przestępstwa. Zgodnie z definicją w kodeksie postępowania karnego pokrzywdzony to osoba, która w wyniku przestępstwa doznała uszczerbku na zdrowiu, szkody majątkowej lub niemajątkowej lub na szkodę której sprawca przestępstwa odniósł korzyść. Pokrzywdzonemu przysługuje szereg praw, w tym prawo do przedłożenia dodatkowych dowodów, wglądu do akt, uczestniczenia w rozprawie głównej oraz przedstawienia uwag w sprawie przed zakończeniem postępowania. Pokrzywdzonymi mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.

Od 2013 r. w Czechach obowiązują dodatkowe przepisy szczególne (ustawa nr 45/2013 w sprawie ofiar przestępstw) regulujące prawa ofiar przestępstw: oprócz praw przysługujących pokrzywdzonym podkreślono, że do ofiar przestępczości należy podchodzić szczególnie starannie i przyznano im dodatkowe prawa, które mają pomóc złagodzić wpływ przestępstw na ich życie. W tym kontekście ofiara oznacza osobę fizyczną, która w wyniku przestępstwa doznała (lub mogła doznać) uszczerbku na zdrowiu, szkody majątkowej lub niemajątkowej lub na szkodę której sprawca przestępstwa odniósł (lub mógł odnieść) korzyść. Do szczególnych praw ofiar należą zwłaszcza specjalne wsparcie, prawo do informacji, ochrona przed bezpośrednim niebezpieczeństwem, ochrona prywatności, ochrona przed szkodami wtórnymi oraz pomoc finansowa. Ofiara ma również prawo do obecności zaufanego doradcy podczas wykonywania czynności w postępowaniu karnym. Zaufany doradca to osoba wybrana osobiście przez ofiarę w celu uzyskania wsparcia psychologicznego.

Na podstawie tych przepisów szczególnych osoby w wieku poniżej 18 lat uznaje się za ofiary szczególnie bezbronne i w związku z tym oprócz statusu pokrzywdzonych w postępowaniu karnym i praw ofiar przyznaje się im dodatkowe prawa. Do praw ofiar szczególnie bezbronnych należy bezpłatna pomoc. Zasadniczo należy pozytywnie rozpatrywać ich wnioski o uniemożliwienie kontaktu ze sprawcą przestępstwa oraz o przeprowadzenie przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym przez osobę tej samej lub przeciwnej płci. Przesłuchanie szczególnie bezbronnych ofiar w postępowaniu przygotowawczym prowadzą przeszkolone osoby w pomieszczeniach zaprojektowanych lub przystosowanych do tego celu. W przypadku gdy ofiarą jest dziecko, przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym zawsze prowadzi odpowiednio wyszkolona osoba, z wyjątkiem sytuacji, gdy trzeba działać pilnie, a nie można znaleźć takiej osoby (informacje o przesłuchaniach dzieci znajdują się poniżej).

d) Dzieci jako świadkowie przestępstw

W ustawodawstwie przewidziano wyjątki w odniesieniu do przesłuchiwania osób w wieku poniżej 18 lat, które były świadkami przestępstw. Przesłuchiwane dzieci należy poinformować o prawie odmowy zeznań oraz o obowiązku mówienia prawdy i niezatajania niczego, a jednocześnie – o konsekwencjach składania fałszywych zeznań. O konsekwencjach składania fałszywych zeznań nie informuje się dzieci poniżej 15. roku życia, które nie ponoszą odpowiedzialności karnej. Informacje te należy przekazywać w sposób odpowiedni do wieku oraz umysłowej i moralnej dojrzałości dziecka. Oczywiście wiek i poziom umysłowy dziecka należy brać pod uwagę podczas przesłuchania.

Jeśli przesłuchanie dziecka dotyczy okoliczności, które wiążą się ze wspomnieniami mogącymi mieć niekorzystny wpływ na psychiczny i moralny rozwój dziecka ze względu na jego wiek, przesłuchanie należy prowadzić ze szczególną starannością i dbałością o jego treść, aby nie trzeba było go powtarzać na dalszym etapie postępowania.

W przesłuchaniu może uczestniczyć organ ds. ochrony socjalnej i prawnej dzieci lub inna osoba z doświadczeniem wychowawczym, która może pomóc w ostrożnym przeprowadzeniu tej czynności. Uczestniczyć mogą także rodzice, jeżeli ich obecność może pomóc w ostrożnym przeprowadzeniu przesłuchania.

Co do zasady rozmowy z dziećmi odbywają się w specjalnych pokojach przesłuchań, które mają stwarzać przyjazną i domową atmosferę i w ten sposób ułatwiać nawiązanie kontaktu z dzieckiem. Przesłuchania prowadzą specjalnie wyszkoleni funkcjonariusze policji. Rozmowy z dziećmi w wieku poniżej 18 lat może prowadzić tylko policja, tak aby uchronić dzieci przed pytaniami zadawanymi przez osoby bez specjalnego przeszkolenia.

Dziecko można ponownie przesłuchać na dalszym etapie postępowania tylko wtedy, gdy jest to konieczne. W postępowaniu sądowym można – na podstawie postanowienia sądu – przedstawić dowody przez odczytanie protokołu przesłuchania lub odtworzenie wizualnych bądź dźwiękowych nagrań przesłuchania przy użyciu sprzętu wideokonferencyjnego.

W ustawodawstwie kładzie się także nacisk na ochronę danych osobowych i prywatności osób poniżej 18. roku życia. Kodeks postępowania karnego stanowi, że w związku z przestępstwem nie można w żaden sposób podawać do wiadomości publicznej informacji pozwalających ustalić tożsamość pokrzywdzonego (ofiary) w wieku poniżej 18 lat. Zabrania się także upubliczniania obrazów, nagrań wizualnych bądź dźwiękowych lub innych informacji dotyczących przebiegu postępowania sądowego lub otwartego posiedzenia umożliwiających ustalenie tożsamości pokrzywdzonego (ofiary). W mediach publicznych nie wolno zamieszczać prawomocnych wyroków ani podawać imienia, nazwiska ani adresu zamieszkania pokrzywdzonego. Ze względu na osobę pokrzywdzonego oraz wagę i charakter popełnionego przestępstwa przewodniczący izby orzekającej może podjąć decyzję o dalszych ograniczeniach dotyczących publikacji prawomocnego wyroku skazującego, by zapewnić odpowiednią ochronę interesów pokrzywdzonego. Naruszenia takich obowiązków podlegają ściganiu.

4. Przysposobienie

Przysposobienie można opisać jako uznanie dziecka innej osoby za własne – taka charakterystyka odróżnia tę instytucję od innych instytucji prawnych ustalających pochodzenie dziecka. Przysposobienie następuje wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu.

Kodeks cywilny (ustawa nr 89/2012) określa następujące warunki przysposobienia:

• Przysposobienie nie jest możliwe między osobami spokrewnionymi w linii prostej ani między rodzeństwem (z wyjątkiem macierzyństwa zastępczego).
• Między przysposabiającym a przysposobionym musi być odpowiednia różnica wieku (zwykle co najmniej 16 lat).
• Konieczna jest zgoda dziecka, jeśli ukończyło ono 12 lat, lub zgoda opiekuna w przypadku młodszych dzieci.
• Przepisy dotyczące przysposobienia dopuszczają przysposobienie małoletnich, którzy nie nabyli pełnej zdolności procesowej.
• Rodzice muszą osobiście wyrazić zgodę przed sądem. Zgodę na przysposobienie można cofnąć w ciągu trzech miesięcy od dnia jej przekazania (w niektórych przypadkach cofnięcie zgody może nastąpić później). Zgoda rodziców nie jest konieczna, jeśli ich miejsce pobytu jest nieznane, jeśli spełnione zostały warunki ograniczenia ich zdolności procesowej, a także jeśli rodzice nie wykazują zainteresowania dzieckiem lub sąd pozbawił ich praw i obowiązków rodzicielskich (w tym prawa do wyrażenia zgody na przysposobienie dziecka).
• Przysposabiający sprawuje nad dzieckiem pieczę przed przysposobieniem. Za właściwą uznaje się wyłącznie pieczę ustanowioną na podstawie orzeczenia sądu, a sąd może przyznać ją dopiero po 3 miesiącach od dnia, w którym rodzice wyrazili zgodę na przysposobienie. Sąd postanawia o przekazaniu dziecka pod opiekę przysposabiającego przed przysposobieniem dopiero po przeprowadzeniu dochodzenia w sprawie wzajemnej odpowiedniości dziecka i przysposabiającego.
• Sąd wydaje orzeczenie w sprawie przysposobienia. Oprócz powyższych kwestii sąd musi ustalić, czy relacja łącząca przysposabiającego i przysposabianego odpowiada relacji rodzic–dziecko lub czy przynajmniej istnieje podstawa do budowania takiej relacji. Przysposobienie dziecka musi być zgodne z jego prawami.

Przysposobienie ma następujące konsekwencje:

• Ustają wcześniejsze stosunki między dzieckiem a jego rodziną biologiczną, natomiast powstają nowe stosunki między przysposabianym a przysposabiającym i członkami jego rodziny. Na podstawie orzeczenia sądu w sprawie przysposobienia przysposabiający zostaje wpisany do akt stanu cywilnego dziecka.
• Przysposobiony uzyskuje status dziecka przysposabiającego lub przysposabiających: przysposobiony i przysposabiający mają te same prawa i obowiązki, które wynikają z naturalnego stosunku rodzic–dziecko.
• W przypadku zmiany nazwiska przysposobiony może przyjąć nazwisko złożone.

1. Zdolność procesowa dziecka

Aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód w Danii musi mieć ukończone 18 lat.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Jeżeli chodzi o sprawy karne, nie powołano żadnych wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się pokrzywdzonymi dziećmi ani dziećmi występującymi w charakterze świadków. Takie dzieci mają styczność ze zwykłymi funkcjonariuszami policji, prokuratorami i urzędnikami sądowymi.

Jeżeli chodzi o sprawy cywilne, w Danii nie funkcjonują żadne instytucje specjalizujące się w problematyce praw dzieci w postępowaniach cywilnych.

Duński system prawny opiera się zasadniczo na domniemaniu, że sędziowie i komornicy są kompetentni we wszystkich sprawach. Dlatego też w postępowaniach dotyczących dzieci nie biorą udziału żadni wyspecjalizowani sędziowie ani komornicy.

Na sądach ciąży ogólny obowiązek rozpoznania każdej sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

W 2013 r. duński rząd postanowił wzmocnić ochronę dzieci i młodzieży przed nadużyciami. W przypadku uznania, że dziecko lub osoba młoda potrzebuje szczególnego wsparcia, rada gminy dopilnowuje, aby zbadano sytuację tego dziecka lub tej osoby młodej.

Jeżeli chodzi o sprawy karne, nie powołano żadnych wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się pokrzywdzonymi dziećmi ani dziećmi występującymi w charakterze świadków.

W Danii małoletnich bez opieki uznaje się za grupę szczególnie wrażliwą, dlatego też opracowano wytyczne w zakresie rozpoznawania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa składanych przez takich małoletnich.

W toku postępowania cywilnego dzieci występujące w charakterze powodów reprezentują ich rodzice lub opiekunowie, ponieważ nie mają one zdolności procesowej. Dzieci wzywane do stawienia się w charakterze świadków przed sądem powszechnym orzekającym w sprawach cywilnych nie są uprawnione do wystąpienia o przyznanie im pełnomocnika z urzędu.

3. Wielodyscyplinarne podejście

W 2013 r. duński rząd przeznaczył środki na finansowanie inicjatyw wzmacniających ochronę dzieci i młodzieży przed nadużyciami. Jedna z tych inicjatyw polegała na utworzeniu 5 specjalnych „ośrodków dla dzieci” obejmujących wszystkie gminy w Danii.

Ustanowiono mechanizm współpracy, aby rozszerzyć współpracę między regionalną administracją publiczną a gminami przy rozwiązywaniu konfliktów na wysokim szczeblu.

4. Szkolenie specjalistów

Sędziowie zastępcy biorą udział w serii obowiązkowych podstawowych kursów szkoleniowych. Wspomniane kursy obejmują szkolenia w zakresie rozpoznawania spraw dotyczących prawa pieczy nad dzieckiem.

Jeżeli chodzi o sędziów, problematykę tę w stosownych przypadkach porusza się w trakcie kursów i seminariów szkoleniowych.

Dla adwokatów reprezentujących dzieci w sprawach cywilnych, karnych lub administracyjnych nie organizuje się żadnych obowiązkowych szkoleń.

Ponadto Dyrektor Prokuratury organizuje seminaria w ramach szkoleń uzupełniających dla prokuratorów mających styczność z dziećmi w toku postępowań.

Rząd duński nieustannie wspiera gminy w ich wysiłkach na rzecz zapewnienia szczególnie narażonym dzieciom, osobom młodym i ich rodzinom dostępu do odpowiednich usług. Dlatego też podjęto decyzję, aby co roku przeznaczać środki na rzecz dalszego kształcenia gminnych pracowników socjalnych.

5. Dobro dziecka

Zgodnie z duńską ustawą o usługach społecznych gmina jest zobowiązana zapewnić dziecku niezbędne wsparcie, kierując się jego dobrem. Wsparcie należy zatem dostosować do konkretnej sytuacji i potrzeb dziecka; należy go również udzielać na wczesnym etapie i w nieprzerwany sposób, aby zapewnić możliwość rozwiązania wszelkich problemów występujących w domu, w którym dziecko zamieszkuje, lub w jego bezpośrednim otoczeniu. Wsparcie musi się ponadto opierać na zasobach własnych dziecka.

6. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Jeżeli chodzi o pokrzywdzonych występujących przed organami wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, w przypadku złożenia na policji zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa funkcjonariusze policji są zobowiązani do udzielenia pokrzywdzonemu porad i informacji dotyczących m.in. prawa do uzyskania pomocy prawnej.

Sądy egzekucyjne wykonują orzeczenia w sprawach cywilnych, w których dzieci występują w charakterze powodów, zgodnie ze zwykłymi przepisami dotyczącymi wykonywania orzeczeń. Ponieważ dzieci występujące w charakterze powodów nie mają zdolności procesowej, muszą być reprezentowane przez swoich rodziców lub opiekunów, którzy wykonują prawa przysługujące dziecku będącemu powodem.

W sprawach na gruncie prawa rodzinnego orzeczenia dotyczące prawa pieczy nad dzieckiem i miejsca zamieszkania dziecka wykonują sądy egzekucyjne. Sąd nie może wykonać orzeczenia, jeżeli jego wykonanie naraziłoby zdrowie psychiczne i fizyczne dziecka na poważny uszczerbek.

7. Dostępność środków zaskarżenia

Jeżeli chodzi o sprawy karne, w przypadku złożenia na policji zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa funkcjonariusze policji są zobowiązani do udzielenia pokrzywdzonemu porad i informacji dotyczących m.in. prawa do uzyskania pomocy prawnej i prawa do wniesienia zażalenia. Powództwo o odszkodowanie może zostać rozpoznane w toku postępowania karnego.

Chociaż dziecko może mieć status powoda, z uwagi na brak zdolności procesowej nie może samodzielnie wszcząć postępowania przed sądami krajowymi we własnym imieniu.

Dziecko może mieć status pozwanego w postępowaniu, ale w takiej sytuacji wszystkich czynności procesowych dokonują w jego imieniu rodzice lub opiekunowie.

Każdy – także dziecko – ma obowiązek złożenia zeznań w toku postępowania sądowego, jeżeli otrzyma wezwanie do stawienia się przed sądem w charakterze świadka. Zgoda jednego z rodziców/opiekunów na udział dziecka w postępowaniu w charakterze świadka nie jest wymagana.

Dzieci mogą mieć status powodów i pozwanych w postępowaniach cywilnych. Ponieważ dzieci zasadniczo nie mają zdolności procesowej, prawa przysługujące im jako powodom i pozwanym w postępowaniu – w tym prawo do wniesienia środka zaskarżenia – wykonują ich rodzice lub opiekunowie.

8. Życie rodzinne

Przed przyznaniem rodzicom statusu potencjalnych rodziców adopcyjnych sekretariat wspólnej rady szczegółowo analizuje sytuację wnioskodawców. Wyniki przeprowadzonej analizy przedstawia on wspólnej radzie, która podejmuje na ich podstawie decyzję o tym, czy wnioskodawcom można przyznać status potencjalnych rodziców adopcyjnych.

W duńskiej ustawie o przysposobieniu z grudnia 2015 r. przewidziano wyłącznie możliwość przysposobienia całkowitego dziecka. Obecnie duński akredytowany organ ds. przysposobienia współpracuje wyłącznie z państwami pochodzenia, których przepisy dopuszczają możliwość przysposobienia całkowitego.

W odniesieniu do krajowych spraw dotyczących przysposobienia przepisy duńskiej ustawy o przysposobieniu stanowią, że wszystkie dzieci powyżej 12. roku życia muszą wyrazić zgodę na przysposobienie.

Jeżeli dziecko nie ukończyło jeszcze 12. roku życia, organy administracji publicznej są zobowiązane do przekazania informacji na temat stosunku dziecka do przysposobienia, o ile umożliwia to stopień dojrzałości dziecka i charakter sprawy.

Minister Spraw Społecznych i Spraw Wewnętrznych jest odpowiedzialny za ustawodawstwo dotyczące przysposobienia.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Danii(499 kB) (499 Kb)

1. Zdolność procesowa dziecka

Zgodnie z częścią ogólną kodeksu cywilnego każdy człowiek ma zdolność prawną. Osoby poniżej 18. roku życia mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Sąd może rozszerzyć ograniczoną zdolność do czynności prawnych przysługującą dzieciom, które ukończyły 15. rok życia, jeżeli będzie to leżało w ich interesie i jeżeli dziecko osiągnęło odpowiedni stopień dojrzałości. Aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód w Estonii musi mieć ukończone 15 lat.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Informacje na temat systemów sądowych można uzyskać, odwiedzając odpowiednią stronę na europejskim portalu „e-Sprawiedliwość”.

Sprawy dotyczące dzieci, które popełniły przestępstwo, ale które nie osiągnęły minimalnego wieku odpowiedzialności karnej (14 lat), rozpoznają komisje ds. nieletnich. Decyzje komisji w pierwszej kolejności weryfikuje gubernator prowincji, a późniejsze skargi na te decyzje rozpoznają sądy administracyjne w toku postępowania sądowo-administracyjnego. Jeżeli sąd nie rozpoznał jeszcze sprawy, mimo że od dnia jej wniesienia minęło co najmniej dziewięć miesięcy, w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się możliwość wystąpienia o zastosowanie odpowiedniego środka. Ponadto jeżeli sąd odroczył rozprawę o więcej niż trzy miesiące bez zgody stron, stronom przysługuje prawo do zaskarżenia postanowienia sądu. W Estonii obowiązują przepisy szczególne regulujące kwestie związane ze środkami tymczasowymi, które sąd może zastosować w celu zapewnienia dziecku ochrony i zabezpieczenia powództwa; prawo dopuszcza również możliwość zwolnienia dzieci ze specjalnymi potrzebami z obowiązku udziału w rozprawie.

3. Wielodyscyplinarne podejście

Odpowiedzialność za kwestie związane z ochroną dzieci spoczywa na rządzie Republiki, Radzie ds. Ochrony Dzieci, Ministerstwie Spraw Społecznych, Radzie Ubezpieczeń Społecznych, gubernatorach prowincji i organach samorządu terytorialnego, stosownie do obowiązków powierzonych im zgodnie z ustawą o ochronie dzieci.

4. Szkolenie specjalistów

Szkolenia dla sędziów organizuje Rada ds. Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości działająca przy Sądzie Najwyższym zgodnie z przepisami estońskiej ustawy o sądownictwie. Estońska Izba Adwokacka jest członkiem Rady Izb Adwokackich Unii Europejskiej i komunikuje się z innymi państwami członkowskimi w kwestiach dotyczących szkoleń za jej pośrednictwem.

5. Dobro dziecka

Wiele aktów prawnych odnosi się do dobra dziecka. W ustawie o ochronie dzieci (§ 21) ustanowiono obowiązek kierowania się przede wszystkim dobrem dziecka.

6. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Ponieważ dzieci nie mają zdolności procesowej, sąd nie informuje ich osobiście o wydaniu wyroku ani o jego wykonaniu. Po uprawomocnieniu się wyroku przedstawiciel ustawowy dziecka może zwrócić się do komornika z wnioskiem o jego wykonanie. Przyjmuje się, że odpowiedzialność za przekazanie dziecku informacji na temat postępowania egzekucyjnego spoczywa na jego przedstawicielu ustawowym.

7. Dostępność środków zaskarżenia

W Estonii dzieci biorące udział w postępowaniach przed sądem cywilnym reprezentują ich przedstawiciele ustawowi, przy czym domniemywa się, że wspomniani przedstawiciele kierują się dobrem dziecka. Dlatego też – co do zasady – przedstawiciele ustawowi dzieci mogą składać pisma i wnosić środki zaskarżenia do sądu w imieniu reprezentowanych przez siebie dzieci bez konieczności uzyskania ich zgody. Z przepisów wynika jednak, że dziecko może również samodzielnie złożyć pismo lub wnieść środek zaskarżenia do sądu. W takim przypadku co do zasady oczekuje się, że przedstawiciel ustawowy niezwłocznie dołączy do dziecka. W postępowaniu nieprocesowym w sprawach rodzinnych dziecko, które ukończyło 14. rok życia i które dysponuje wystarczającą wiedzą na temat przebiegu postępowania, może zaskarżyć orzeczenie sądu nawet wówczas, gdy nie reprezentuje go przedstawiciel ustawowy.

8. Procedura przysposobienia, uwzględniając przysposobienie międzynarodowe

Osoba mająca zamiar przysposobić dziecko składa wniosek o przysposobienie do organów administracji rządowej w prowincji. Jeżeli odpowiedni organ administracji rządowej w prowincji uzna, że spełniono przesłanki przysposobienia, osoba mająca zamiar przysposobić dziecko składa wniosek o przysposobienie do sądu. Wniosek o przysposobienie składa się do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania przysposabianego dziecka. Jeżeli miejsce zamieszkania rodzica adopcyjnego lub przysposabianego dziecka nie znajduje się na terytorium Estonii, sąd nie wyda orzeczenia o przysposobieniu, dopóki nie uzyska zgody komisji ds. przysposobień międzynarodowych działającej przy Ministerstwie Spraw Społecznych Republiki Estońskiej. Dziecko, które ukończyło 10. rok życia, można przysposobić wyłącznie wówczas, gdy wyrazi na to zgodę.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Estonii(469 kB) (469 Kb)

1. Zdolność procesowa dziecka

W Grecji minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 15 lat. Dziecko w wieku od 12 do 15 lat, które popełniło przestępstwo, ma prawo do zaskarżenia decyzji administracyjnej wydanej w jego sprawie; po ukończeniu przez dziecko 17. roku życia uprawnienie to przysługuje wyłącznie temu dziecku.

Aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód musi mieć ukończone 15 lat w przypadku spraw dotyczących zatrudnienia, 18 lat w przypadku spraw w dziedzinie azylu, migracji, kar administracyjnych i zdrowia, 12 lat w przypadku spraw dotyczących rozwiązania stosunku przysposobienia, 16 lat w przypadku postępowań nieprocesowych i 18 lat we wszystkich innych przypadkach, chyba że dziecko ma ograniczoną zdolność procesową.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

W Grecji w każdym sądzie pierwszej instancji i w każdym sądzie apelacyjnym postępowania prowadzą sędziowie orzekający w sprawach karnych z udziałem nieletnich, sędziowie śledczy ds. nieletnich oraz prokuratorzy ds. nieletnich, którzy specjalizują się w sprawach karnych z udziałem nieletnich. Sąd ds. nieletnich, w którym zasiadają sędziowie orzekający w sprawach karnych z udziałem nieletnich, rozpoznaje sprawy dotyczące nieletnich sprawców przestępstw.

Ochroną nieletnich zajmują się ponadto „towarzystwa ds. ochrony nieletnich” działające przy każdym sądzie pierwszej instancji, których członkami są sędziowie, prokuratorzy, socjolodzy, nauczyciele itp.

We wszystkich sądach pierwszej instancji i w niektórych sądach apelacyjnych utworzono specjalne izby, w których zasiadają sędziowie specjalizujący się w prawie rodzinnym. Ich specjalizacja wiąże się z tym, że orzekając jako sędziowie cywiliści, rozpoznają wyłącznie sprawy z zakresu prawa rodzinnego. Obowiązek orzekania w takich sprawach powierza się im na okres od 2 do 4 lat.

Jeżeli chodzi o postępowania administracyjne, nie przewidziano żadnych przepisów szczególnych z zakresu prawa rodzinnego i małoletnich ani nie ustanowiono żadnych instytucji specjalizujących się w tej dziedzinie.

3. Wielodyscyplinarne podejście

Służby socjalne i sądy rodzinne ściśle współpracują ze sobą na każdym etapie postępowania. W toku postępowania sporządza się sprawozdania dla sędziów i przeprowadza się sesje z udziałem psychologów, dzięki czemu sprawa trafia do sędziego na zaawansowanym etapie. W razie potrzeby sędzia może zawsze wystąpić o poddanie dziecka lub jego rodziców specjalnemu badaniu przeprowadzanemu przez specjalistę, aby dokładnie przeanalizować warunki bytowe i środowisko rodzinne dziecka.

4. Szkolenie specjalistów

Podstawowe szkolenie dla kadr wymiaru sprawiedliwości pozwalające uczestnikom nabyć potrzebne im kompetencje nie obejmuje odrębnego modułu poświęconego wyłącznie problematyce prawa rodzinnego. Prawo rodzinne stanowi jednak jeden z elementów programów doskonalenia zawodowego przygotowywanych przez podmioty takie jak Krajowa Szkoła Sędziowska, Ministerstwo Sprawiedliwości, izby adwokackie, stowarzyszenia akademickie itp. Sędziów i prokuratorów specjalizujących się w tej dziedzinie zachęca się do uczestnictwa w tych inicjatywach mających na celu podniesienie poziomu ich świadomości.

Szkolenia transgraniczne prowadzi się za pośrednictwem standardowych kanałów, tj. EJTN, ERA lub innych podmiotów bądź instytucji zajmujących się szkoleniem kadr wymiaru sprawiedliwości na szczeblu europejskim.

5. Dobro dziecka

Organy lub podmioty państwowe, a także sądy, mają obowiązek wdrażać wszelkie planowane środki i działania, kierując się dobrem dziecka. W postępowaniach sądowych odpowiedzialność za stosowanie tej zasady z uwzględnieniem specyfiki każdej sprawy spoczywa na sędzim.

6. Dostępność środków zaskarżenia

Dzieci – podobnie jak osoby dorosłe – poucza się o wszelkich procedurach, jakie mogą zostać wobec nich zastosowane w toku postępowania karnego lub cywilnego, i zapewnia się im możliwość korzystania z pełni praw w toku takich postępowań. W szczególności w sprawach karnych prokurator może zawiesić postępowanie karne po przesłuchaniu dziecka, jeżeli uzna, że dalsze prowadzenie tego postępowania mogłoby wyrządzić nieodwracalne szkody w psychice dziecka.

7. Życie rodzinne

Zgodnie z prawem greckim osoby zainteresowane przysposobieniem konkretnego dziecka mają obowiązek w pierwszej kolejności wystąpić do sądu pierwszej instancji właściwego dla miejsca zamieszkania przysposabianego dziecka o wydanie orzeczenia o przysposobieniu. Rodzice biologiczni muszą wyrazić zgodę na przysposobienie dziecka przez wnioskodawców w obecności sędziego zasiadającego w odpowiedniej izbie. Przysposabiane dziecko, które ukończyło dwunasty rok życia, również musi wyrazić zgodę na przysposobienie. Ponadto podczas rozprawy sądowej świadek musi potwierdzić, że wnioskodawcy są zdolni do sprawowania nad dzieckiem należytej opieki i do jego odpowiedniego wychowania, mając na względzie m.in. wykształcenie wnioskodawców oraz poziom ich zamożności. Takie same zasady obowiązują w przypadku przysposobień międzynarodowych. Procedurę tę ustanowiono w art. 1542 i nast. greckiego kodeksu cywilnego i w art. 800 greckiego kodeksu postępowania cywilnego.

W Grecji dopuszcza się możliwość przysposobienia zarówno osób małoletnich, jak i dorosłych. Przysposobienie osób dorosłych jest możliwe wyłącznie w wyjątkowych przypadkach i może dotyczyć wyłącznie krewnych do czwartego stopnia pokrewieństwa (tj. do poziomu kuzynostwa) (art. 1579 greckiego kodeksu cywilnego). Ponadto osoby dorosłe pozostające w związku małżeńskim mogą zostać przysposobione wyłącznie za zgodą ich współmałżonka (art. 1583 greckiego kodeksu cywilnego).

Sąd pierwszej instancji orzekający w składzie wieloosobowym właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka ma właściwość do prowadzenia postępowań w sprawach o przysposobienie na gruncie prawa krajowego oraz międzynarodowego (art. 800 kodeksu postępowania cywilnego). Na potrzeby postępowań w sprawach o przysposobienie międzynarodowe powołano również Centralny Urząd ds. Przysposobień Międzynarodowych, który podlega greckiemu Ministerstwu Pracy (art. 19 ustawy nr 3868/2010).

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Grecji (326 Kb)

Art. 12 konstytucji hiszpańskiej stanowi, że obywatele Hiszpanii osiągają pełnoletniość w wieku 18 lat. W Hiszpanii za nieletnich/małoletnich/dzieci uznaje się wszystkie osoby poniżej 18. roku życia.

1. Zdolność procesowa dziecka

• Aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód w Hiszpanii musi mieć ukończone 18 lat.
• Samodzielnie sprawę do sądu mogą również wnieść małoletni uwolnieni spod władzy rodzicielskiej. Co do zasady status osoby uwolnionej spod władzy rodzicielskiej uzyskuje się po ukończeniu 18. roku życia lub w wieku 16 lat – na podstawie zezwolenia sądowego, za zgodą rodziców lub poprzez zawarcie małżeństwa. W niektórych regionach status ten można uzyskać w wieku 14 lat.
• Zgodnie z ustawą regulującą odpowiedzialność karną nieletnich w Hiszpanii minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 14 lat. Środki stosowane wobec dzieci, które nie osiągnęły minimalnego wieku odpowiedzialności karnej (w Hiszpanii – dzieci poniżej 14. roku życia), mają charakter dobrowolny lub polegają na umieszczeniu w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

• Sądy ds. nieletnich: jak wynika z ustawy organicznej nr 5/2000 z dnia 12 stycznia regulującej odpowiedzialność karną nieletnich, sprawy o przestępstwa i wykroczenia popełnione przez osoby powyżej 14. roku życia, które nie ukończyły jednak 18. roku życia, rozpoznają wyspecjalizowane sądy zwane Juzgados de menores. Postępowania karne przeciwko nieletnim sprawcom przestępstw prowadzą wyspecjalizowani sędziowie/prokuratorzy.

Za obronę praw przysługujących nieletnim na mocy przepisów odpowiada prokuratura. Środki, jakie można zastosować wobec nieletnich sprawców przestępstw w wieku 14–18 lat, określono w specjalnej ustawie (ustawa organiczna nr 5/2000 z dnia 12 stycznia regulująca odpowiedzialność karną nieletnich).

Jeżeli sprawca czynu zabronionego nie ukończył 14. roku życia, wspomniana ustawa organiczna regulująca odpowiedzialność karną nieletnich nie ma zastosowania. W takim przypadku stosuje się określone artykuły kodeksu cywilnego oraz pozostałe obowiązujące przepisy.

• W sprawach, w których dzieci występują w charakterze pokrzywdzonych przestępstwami lub świadków przestępstw, rozpoznawanych przez sądy powszechne, prawo przewiduje szczególne gwarancje w zależności od wieku dzieci. Na przykład dzieci szczególnie narażone na zagrożenia składają zeznania w obecności wyspecjalizowanych psychologów. Zeznania te nagrywa się, aby uniknąć konieczności ich powtarzania w sądzie, a w każdym razie aby zapobiec konfrontacji wzrokowej między dzieckiem a domniemanym sprawcą czynu.

• Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych: sądy pierwszej instancji (Juzgados de Primera Instancia) rozpoznają powództwa dzieci na podstawie prawa cywilnego procesowego. Funkcjonują ponadto wyspecjalizowane sądy cywilne rozpoznające wyłącznie sprawy rodzinne, które noszą nazwę sądów rodzinnych (Juzgados de Familia).

Prokuratura może uczestniczyć w cywilnym postępowaniu sądowym z udziałem dzieci lub osób niepełnosprawnych do czasu wyznaczenia dla nich kuratora procesowego.

Chociaż co do zasady małoletni nie mają zdolności do samodzielnego wszczęcia postępowania cywilnego, ustawa przewiduje obowiązek wysłuchania małoletniego w sytuacji, gdy środek może mieć wpływ na jego interesy, a małoletni jest wystarczająco dojrzały, by wyrazić swoją opinię, jak również w każdym przypadku, jeżeli małoletni ukończył 12. rok życia.

W postępowaniach w sprawach o rozwód lub separację sąd zawsze kieruje się dobrem dziecka.

Dzieci mogą uczestniczyć w postępowaniach administracyjnych dotyczących: ochrony dziecka, przysposobienia, azylu, migracji, zdrowia, edukacji i kar administracyjnych.

3. Środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci

Ogólnie rzecz biorąc i w odniesieniu do wszystkich jednostek terytorialnych posiadających własny zbiór przepisów, w celu uniknięcia przewlekłości postępowań z udziałem małoletnich/nieletnich ustawa organiczna nr 1/1996 z dnia 15 stycznia o ochronie prawnej małoletnich/nieletnich (LOPJM) stanowi, że w postępowaniach sądowych lub administracyjnych stawiennictwo lub przesłuchanie małoletniego/nieletniego traktuje się priorytetowo. Czynność taką należy przeprowadzić w sposób dostosowany do sytuacji małoletniego/nieletniego i poziomu jego rozwoju, w stosownych przypadkach korzystając z pomocy wykwalifikowanych specjalistów lub biegłych, zapewniając poszanowanie prywatności małoletniego/nieletniego, używając zrozumiałego dla niego języka, stosując formę dostępną i dostosowaną do okoliczności, przedstawiając mu treść pytań oraz pouczając go o skutkach złożonych przez niego zeznań/wyjaśnień oraz zapewniając pełne poszanowanie wszelkich gwarancji procesowych.

• Sprawy karne: stosowane środki z zakresu prawa i polityki różnią się w zależności od okoliczności: dziecko jako pokrzywdzony przestępstwem i dziecko jako sprawca przestępstwa.
• Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych: powód może zwrócić się do sądu o zastosowanie środka tymczasowego. Co do zasady dzieci nie mogą same występować do sądu o zastosowanie środków tymczasowych – w tym celu muszą je reprezentować przedstawiciele ustawowi.

W przypadku uczestnictwa dzieci w postępowaniu w sprawach rodzinnych sąd postanawia o zastosowaniu środków tymczasowych, takich jak: środki regulujące kwestię pieczy nad dzieckiem, wyżywienia dziecka, kontaktów z dzieckiem, wsparcia finansowego dziecka itp., zasadniczo przed wydaniem orzeczenia, kierując się dobrem dzieci, których dotyczy postępowanie.

4. Mechanizmy i procedury wsparcia dzieci a dobro dziecka

Ustawodawstwo hiszpańskie zawiera szereg istotnych przepisów poprawiających skuteczność środków ułatwiających wykonywanie praw przez małoletnich/nieletnich. Wprowadzono również odpowiednie ramy prawne dotyczące małoletnich cudzoziemców, uznając – w odniesieniu do takich małoletnich przebywających w Hiszpanii, niezależnie od ich statusu administracyjnego – ich prawo do nauki, opieki zdrowotnej i usług społecznych na takich samych warunkach jak w przypadku małoletnich obywateli Hiszpanii. Jeżeli chodzi o małoletnich objętych ochroną podmiotów publicznych, uznanie ich statusu ubezpieczonych w kontekście opieki zdrowotnej następuje z urzędu.

Organy publiczne mają obowiązek zapewnienia ochrony grupom podatnym na zagrożenia, takim jak małoletni bez opieki, osoby wymagające ochrony międzynarodowej, dzieci z niepełnosprawnościami oraz ofiary niegodziwego traktowania w celach seksualnych, wykorzystywania seksualnego, pornografii dziecięcej i handlu ludźmi. Organy te mają również obowiązek zapewnienia poszanowania praw przysługujących tym grupom na mocy przepisów.

Zgodnie z LOPJM nadrzędną zasadą, którą powinny kierować się organy administracji, jest ochrona dzieci przed wszelkimi formami przemocy, w tym m.in. przed przemocą w rodzinie, przemocą ze względu na płeć, handlem ludźmi oraz okaleczaniem narządów płciowych kobiet. Ochrona dzieci będących ofiarami przemocy w rodzinie jest jednym z filarów nowej ustawy o ochronie dzieci i młodzieży, ogłoszonej w dniu 28 lipca 2015 r.

Kompetencje w tej dziedzinie przyznano urzędom ds. pomocy ofiarom jako jednostkom podlegającym Ministerstwu Sprawiedliwości lub wspólnotom autonomicznym. Urzędy te przeprowadzają indywidualną ocenę w celu określenia specjalnych potrzeb ofiar w zakresie ochrony, a także zapewniają im pomoc prawną, psychologiczną i społeczną, dążąc do ograniczenia do minimum wiktymizacji pierwotnej i uniknięcia wiktymizacji wtórnej. W tym celu zapewnia się specjalne usługi wsparcia na rzecz dzieci.

W odniesieniu do uczestnictwa dzieci w postępowaniach sądowych hiszpańskie ustawodawstwo uznaje prawo małoletniego/nieletniego do bycia wysłuchanym w każdej sprawie, niezależnie od jego wieku, niepełnosprawności czy jakichkolwiek innych okoliczności, zarówno w kontekście rodzinnym, jak i we wszelkich postępowaniach administracyjnych, sądowych lub mediacyjnych, które go dotyczą i które kończą się wydaniem decyzji lub orzeczenia mających wpływ na jego życie osobiste, rodzinne lub społeczne, z należytym uwzględnieniem jego poglądów, a także wieku i stopnia dojrzałości. W związku z tym dziecko należy pouczyć o możliwości skorzystania z tego prawa, używając w tym celu zrozumiałego języka i prostej formy dostosowanej do sytuacji dziecka.

Ponieważ priorytetem jest zasada dobra dziecka – biorąc pod uwagę prawo podmiotowe, ogólną zasadę wykładni, a także przepisy procesowe – hiszpańskie ustawodawstwo (LOPJM) wymaga przyjmowania wszelkich środków, kierując się dobrem dziecka, i gwarantuje w szczególności ochronę prywatności dziecka.

Co do zasady wymaga się przeprowadzenia indywidualnej oceny i ustalenia w odniesieniu do każdego dziecka, jakie rozwiązanie służy jego dobru, biorąc pod uwagę wszelkie czynniki, jakie wpływają na jego sytuację.

Definicja dobra dziecka oraz kryteria pozwalające ustalić, jakie rozwiązanie służy jego dobru, uregulowano i opisano szczegółowo w art. 2 LOPJM.

5. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Dziecko jako sprawca przestępstwa: ostatecznym celem przepisów karnych dotyczących nieletnich jest ich resocjalizacja. Proces ten muszą ułatwiać środki wychowawcze oraz wyspecjalizowany personel. Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku po zakończeniu postępowania sądowego należy w znacznym stopniu do kompetencji wspólnot autonomicznych, które w głównej mierze odpowiadają za niezbędne środki resocjalizacji, organizację pracy na cele społeczne czy też edukację.

Dziecko jako pokrzywdzony: dzieci będące pokrzywdzonymi przestępstwami mają dostęp do usług społecznych dostosowanych do ich konkretnej sytuacji.

Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych

Dziecko może być stroną postępowania sądowego w sprawie cywilnej, w którym to przypadku informuje się je o wszelkich wydanych orzeczeniach sądowych, a także może ono dochodzić wykonania tego rodzaju orzeczeń. Wszystkie te czynności odbywają się za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego dziecka (ponieważ dzieci nie mają zdolności procesowej), chyba że zostało ono uwolnione spod władzy rodzicielskiej.

Jako pozwany: dziecko może odpowiadać swoim majątkiem za naruszenie postanowień zawartych przez siebie umów.

6. Dostępność środków zaskarżenia

Należy zauważyć, że na mocy hiszpańskich przepisów prawa system dostępu do środków, takich jak ochrona praw dziecka w przypadku konfliktu interesów z rodzicami, jest taki sam we wszystkich jednostkach terytorialnych posiadających własny zbiór przepisów.

Wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych

Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania: hiszpańskie prawo – ustawa 4/15 – zapewnia szeroko zakrojone ramy prawne w zakresie ochrony małoletnich pokrzywdzonych.

Każde dziecko ma prawo do uzyskania informacji, wniesienia zażalenia, skorzystania z mechanizmów odwoławczych lub mechanizmów kontroli sądowej, a także do ubiegania się o odszkodowanie/kompensatę w toku lub po zakończeniu postępowania karnego w sprawie, w której dziecko to występowało w charakterze pokrzywdzonego. Każde dziecko, które nie dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi, ma prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej.

Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych

Broniąc swoich praw i wykonując zagwarantowane uprawnienia, dziecko może:

• wystąpić o ochronę i opiekę właściwego podmiotu publicznego;
• poinformować prokuratora o zaistniałej sytuacji;
• wnieść skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich;
• wystąpić o dostępne środki społeczne do organów administracji publicznej;
• wystąpić o pomoc prawną i wyznaczenie obrońcy z urzędu;
• wnieść indywidualną skargę do Komitetu Praw Dziecka.

W przypadku wystąpienia konfliktu interesów prawo przewiduje możliwość wyznaczenia kuratora procesowego.

Do sądu cywilnego można wnieść skargę na decyzję administracyjną dotyczącą ochrony małoletnich.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Hiszpanii(606 kB) (606 Kb)

1. Zdolność procesowa dziecka

Zgodnie z francuskim prawem małoletni, który nie ukończył 18 lat, nie ma zdolności do czynności prawnych. W zakresie wykonywania swoich praw małoletni musi być reprezentowany przez przedstawicieli ustawowych (najczęściej rodziców). Małoletni muszą uczestniczyć we wszystkich decyzjach, które ich dotyczą lub mają na nich wpływ, w zależności od swojego wieku i rozeznania.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Za sprawy dotyczące małoletnich odpowiedzialni są wyspecjalizowani pracownicy, w szczególności wyspecjalizowani sędziowie sądów ds. dzieci. W toku postępowania, w którym uczestniczy małoletni, interweniować mogą służby odpowiedzialne za ochronę sądową dzieci i młodzieży i upoważnione stowarzyszenia.

We francuskim prawie przewidziano, że małoletni może wejść w spór z rodzicami. W takim przypadku na kuratora ad hoc można powołać niezależną osobę.

W sprawach karnych małoletni ma prawo skonsultować się z adwokatem bez konieczności uzyskania zgody rodziców. Pomoc prawna jest udzielana bezpłatnie. Za pierwsze źródło informacji uznaje się adwokata, który pełni rolę towarzyszącą i ma za zadanie chronić małoletniego. Może on zwrócić się o rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, jak również o to, by małoletni został posadzony w takim miejscu, by nie widział oskarżonego, o zastąpienie wszelkich dodatkowych badań lekarskich przeglądem dokumentacji lub o zaniechanie niektórych czynności dochodzeniowych (np. konfrontacji).

– Jeżeli małoletni jest oskarżonym lub podejrzanym i doszło do naruszenia jego praw, procedura i zatrzymanie mogą zostać uchylone. Małoletni (w wieku powyżej 10 lat) może zostać zatrzymany pod nadzorem przeszkolonych specjalistów w miejscach zarezerwowanych dla małoletnich.

– Jeżeli małoletni jest świadkiem w danej sprawie, sędziowie i funkcjonariusze policji dochodzeniowej biorą pod uwagę jego wrażliwość. Małoletni poniżej 16. roku życia nie muszą składać przysięgi.

– Małoletnia ofiara korzysta ze szczególnej ochrony. Jeżeli w trakcie postępowania wytoczy ponadto powództwo adhezyjne, może domagać się odszkodowania wraz z odsetkami za poniesione szkody. Jeżeli skazany jest niewypłacalny, ofiara może otrzymać kompensatę z funduszu gwarancji dla ofiar przestępstw (w zależności od okoliczności), komisji ds. kompensat dla ofiar przestępstw (Commission d’indemnisation des victimes d’infractions – CIVI) lub służby SARVI.

W sprawach cywilnych małoletni jest na ogół reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego. W przypadku konfliktu interesów między osobą małoletnią a jej rodzicami powołuje się kuratora. Rodzice mają 15 dni na odwołanie się od powołania kuratora.

W niektórych sytuacjach prawo wyraźnie przewiduje, że małoletni może działać samodzielnie (dotyczy to w szczególności małoletnich w trudnej sytuacji pod względem pomocy edukacyjnej, wniosków dotyczących notarialnego poświadczenia dziedziczenia w celu ustalenia pochodzenia dziecka, wniosków o uzyskanie pełnoletniości, wniosków o ustalenie obywatelstwa w przypadku małoletnich cudzoziemców bez opieki).

3. Środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci

W sprawach karnych prokurator może nakazać natychmiastowe stawiennictwo dziecka przed sądem ds. dzieci, tak aby przesłuchanie miało miejsce w terminie od dziesięciu dni do dwóch miesięcy. Procedura ta jest możliwa jedynie w sytuacji, gdy dochodzenie w przedmiocie okoliczności faktycznych nie jest już konieczne, w odniesieniu do określonych przestępstw w zależności od wieku małoletniego i grożącej mu kary. Z drugiej strony szybkie stawiennictwo pozwala prokuratorowi zarządzić przesłuchanie przed sądem ds. dzieci w terminie od jednego do trzech miesięcy.

W sprawach cywilnych nie ma szczególnych przepisów dotyczących przyspieszenia postępowania w pierwszej instancji w sprawach dotyczących małoletnich, ale w przypadku wniesienia odwołania od orzeczenia sądu ds. dzieci ustawa stanowi, że sprawa powinna zostać rozpatrzona w trybie pilnym.

4. Mechanizmy i procedury wsparcia dzieci a dobro dziecka

Interes małoletniego stanowi kwestię zasadniczą w postępowaniach sądowych z udziałem dzieci. Ustawa często przypomina, że sędzia musi uzasadnić swoje orzeczenie w oparciu o zasadnicze kryterium ochrony interesów małoletnich. Musi uwzględnić sytuację rodzinną, społeczną i ekonomiczną dziecka oraz wyrażoną przez nie opinię. Nie istnieje jednak żaden protokół ani wiążący dokument określający, czym jest nadrzędny interes dziecka.

W sprawach karnych organ sądowy jest informowany przez władze regionalne, gdy małoletni jest w sposób oczywisty ofiarą nadużycia lub gdy zachodzi takie przypuszczenie. Jeżeli małoletni jest ofiarą niegodziwego traktowania w celach seksualnych, prokurator musi niezwłocznie poinformować o tym sędziego ds. dzieci i wystąpić o kuratelę społeczną.

Obowiązek zachowania tajemnicy służbowej nie ma zastosowania w przypadkach dotyczących znęcania się nad małoletnimi lub deprywacji małoletnich. Liczne przestępstwa przeciwko małoletnim mają dłuższe okresy przedawnienia, które rozpoczynają bieg dopiero w momencie osiągnięcia pełnoletniości przez ofiarę. Rozprawa dotycząca oskarżonego małoletniego musi odbywać się przy drzwiach zamkniętych. Publikacja wszelkich protokołów z rozpraw jest zakazana.

W sprawach cywilnych, jeżeli małoletni znajdzie się w trudnej sytuacji, sędzia ds. dzieci może zastosować kuratelę społeczną. Kodeks cywilny daje sądowi rodzinnemu szerokie uprawnienia, które powinny zapewniać „w szczególności ochronę interesów małoletnich dzieci”.

5. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

W sprawach karnych rodzice i adwokat małoletniego są bezpośrednio zaangażowani w realizację wszelkich środków. Na etapie dochodzenia sędzia ds. dzieci lub sędzia śledczy może zarządzić szereg środków (w przypadku małoletnich w wieku od 10 do 18 lat: umieszczenie w opiece zastępczej, ograniczenie wolności, naprawienie szkody i określenie aktywności dziennej; w przypadku małoletnich w wieku od 13 do 18 lat: tymczasowe aresztowanie, nadzór sądowy, areszt domowy pod nadzorem elektronicznym).

W wyroku sąd ds. dzieci może zarządzić powrót małoletniego w wieku od 10 do 18 lat do rodziny, naprawienie szkody, warunkowe zawieszenie wykonania kary, określenie aktywności dziennej, umieszczenie w opiece zastępczej, ochronę sądową. W przypadku małoletnich w wieku od 13 do 18 lat może on również wydać upomnienie lub uroczyste ostrzeżenie, zarządzić środek mediacji, określić dzienną aktywność (co w przypadku małoletnich w wieku od 16 do 18 lat może obejmować prace społeczne), orzec ograniczenie wolności lub ochronę sądową. Na małoletnich w wieku od 10 do 18 lat można nałożyć karę: zakaz przebywania w określonych miejscach lub spotykania się z określonymi osobami, umieszczanie w opiece zastępczej i – w ostateczności, w przypadku małoletnich w wieku powyżej 13 lat – pozbawienie wolności (w części zakładu karnego przeznaczonej dla nieletnich lub w specjalnym zakładzie karnym dla nieletnich, z wyspecjalizowanymi wychowawcami).

W sprawach cywilnych orzeczenia dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, świadczeń alimentacyjnych lub ochrony małoletnich podlegają natychmiastowemu wykonaniu. W zależności od rozeznania małoletniego w większości przypadków wykonanie orzeczenia należy do rodziców. W przypadku konfliktu z rodzicami oraz w przypadku, gdy sąd nie wydał jeszcze orzeczenia w danej sprawie (np. w sprawie wyznaczenia opiekuna prawnego), za wykonanie środków, które leżą w interesie małoletniego, opowiada kurator.

6. Przysposobienie

Przysposobienie odbywa się w kilku etapach. Są to: uzyskanie kwalifikacji, propozycja przyjęcia dziecka i nawiązanie relacji między dzieckiem a przysposabiającym oraz postępowanie sądowe dotyczące przysposobienia. We Francji istnieją dwa rodzaje przysposobienia: przysposobienie niepełne (z zachowaniem pierwotnego pochodzenia rodzinnego) oraz przysposobienie pełne (wyłącznie w przypadku małoletnich, którzy nie ukończyli 15. roku życia; więzy łączące przysposobionego z jego rodzicami biologicznymi ulegają zerwaniu i zastąpieniu więzami z rodzicami adopcyjnymi).

Sąd wielkiej instancji (tribunal de grande instance) jest właściwy do orzekania w obu przypadkach, a przysposobienie może zostać orzeczone jedynie wówczas, gdy jest zgodne z interesem małoletniego. Małoletni powyżej 13. roku życia musi wyrazić zgodę na przysposobienie.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dzieciom we Francji – Justice adaptée aux enfants en France (749 Kb)

Zdolność prawna małoletnich

W Chorwacji małoletni mają zdolność prawną (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków) oraz zdolność sądową (zdolność do występowania w procesie jako strona). Małoletni nabywają zdolność do czynności prawnych (zdolność do zaciągania zobowiązań wywołujących skutki prawne zazwyczaj nabywana z chwilą ukończenia 18. roku życia) wyłącznie wówczas, gdy wstąpią w związek małżeński, zostaną rodzicami (od 16. roku życia) lub zawrą umowę o pracę (od 15. roku życia).

Dostęp do specjalnych rodzajów postępowania

Podmioty, które mogą uczestniczyć w postępowaniu karnym z udziałem dzieci:

• Rzecznik Praw Dziecka (pravobranitelj za djecu);
• wyspecjalizowani funkcjonariusze policji podlegający Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i wyszkoleni w zakresie pracy z małoletnimi pokrzywdzonymi oraz nieletnimi sprawcami;
• sądy ds. nieletnich w przypadku postępowań karnych w sprawach nieletnich;
• prokuratorzy ds. nieletnich działający w prokuraturach;
• adwokaci specjalizujący się w postępowaniach z udziałem dzieci, wyznaczeni w stosownych przypadkach przez prezesa sądu spośród adwokatów figurujących na liście chorwackiej Izby Adwokackiej (zazwyczaj występujący w charakterze obrońców);
• pracownicy socjalni odgrywający istotną rolę w postępowaniach karnych z udziałem dzieci;
• specjalistyczne przychodnie i szpitale dla dzieci;
• liczne wyspecjalizowane organizacje pozarządowe, wyspecjalizowani doradcy niebędący przedstawicielami zawodów prawniczych (w sądach ds. nieletnich oraz w prokuraturze), wolontariusze itp.

Kwestie dotyczące udziału nieletniego lub młodocianego (do 23. roku życia) w postępowaniu sądowym w przypadku, gdy nieletni lub młodociany jest sprawcą czynu zabronionego, uregulowano w ustawie o sądach ds. nieletnich (Zakon o sudovima za mladež).

Sprawy cywilne, w tym te z udziałem dzieci, rozpoznają sądy rejonowe (općinski sudovi). W Chorwacji nie funkcjonują żadne sądy szczególne rozpoznające wyłącznie sprawy cywilne z udziałem małoletnich. Sądy rejonowe rozpoznają w pierwszej instancji sprawy o alimenty, o stwierdzenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, o unieważnienie małżeństwa, o rozwód, o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa bądź macierzyństwa, a także o wykonywanie pieczy nad dzieckiem oraz o uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej.

Centra opieki społecznej (Centri za socijalnu skrb) są podmiotami publicznymi, których zadaniem jest ochrona i wsparcie dzieci i których opinia może wpływać na orzeczenie sądu. Centra opieki społecznej mogą mieć status prawny strony postępowania lub uczestniczyć w postępowaniu w charakterze interwenienta. Ponieważ centra te odgrywają istotną rolę w ochronie dzieci w postępowaniu sądowym, dysponują różnorodnymi możliwościami działania na rzecz dobra dziecka.

Rzecznik Praw Dziecka jest niezależnym organem odpowiadającym wyłącznie przed parlamentem. Jego zadaniem jest ochrona, monitorowanie i propagowanie praw dziecka oraz jego dobra.

W Chorwacji nie funkcjonują żadne osobne sądy ani instytucje właściwe wyłącznie do prowadzenia postępowań sądowoadministracyjnych z udziałem małoletnich. Istniejące sądy administracyjne (upravni sudovi) są sądami o właściwości ogólnej i rozpoznają wszelkie spory administracyjne, w tym te dotyczące małoletnich.

Wszystkie właściwe organy uczestniczące w ewentualnym postępowaniu karnym z udziałem nieletnich lub młodocianych w charakterze oskarżonych lub małoletnich w charakterze ofiar mają obowiązek działać niezwłocznie w celu możliwie najszybszego zakończenia czynności. Zgodnie z ustawą o sądach ds. nieletnich (Zakon o sudovima za mladež) postępowania karne wobec nieletnich lub młodocianych oraz postępowania w sprawach dotyczących ochrony małoletnich uznaje się za pilne i należy je wszcząć bez zbędnej zwłoki. Również wszelkie stosowne decyzje w postępowaniu należy podejmować niezwłocznie. Postępowania sądowe w sprawie nieletnich sprawców przestępstw oraz postępowania przygotowawcze prowadzone przez policję i prokuraturę mają charakter przyspieszony.

Należy również zminimalizować zwłokę w wykonywaniu kar orzeczonych wobec nieletnich. Sąd ma obowiązek wszczęcia postępowania wykonawczego niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zachodzą żadne przeszkody prawne uniemożliwiające jego wykonanie.

Postępowania dotyczące praw osobistych dziecka mają charakter przyspieszony, a pierwsza rozprawa odbywa się w terminie piętnastu dni od daty wszczęcia postępowania. W postępowaniach w sprawach o zarządzenie środków tymczasowych, o uregulowanie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej oraz o ustalenie kontaktów z dzieckiem, a także o powrót dziecka sąd wydaje i doręcza orzeczenie w terminie trzydziestu dni od dnia wszczęcia postępowania. Sąd drugiej instancji wydaje i doręcza orzeczenie w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wpłynęła do niego apelacja.

Zgodnie z ustawą o postępowaniu karnym (Zakon o kaznenom postupku) małoletnia ofiara ma prawo do bycia wysłuchaną, do złożenia zeznań oraz do udziału w postępowaniu karnym. Przysługuje jej prawo do bycia poinformowaną o okolicznościach faktycznych sprawy, do przedstawienia dowodów potwierdzających popełnienie przestępstwa, a także do apelacji. W tym zakresie małoletnia ofiara ma prawo do zadawania pytań podejrzanym, świadkom oraz biegłym na rozprawach sądowych oraz do zgłaszania uwag i przedstawiania wyjaśnień dotyczących takich zeznań.

W praktyce ocenę pod kątem dobra dziecka przeprowadzają specjaliści biorący udział w postępowaniu związanym z ochroną dziecka, którzy mogą zaproponować sądowi zastosowanie konkretnego środka mającego na celu ochronę dziecka. Ocena pod kątem dobra dziecka opiera się na zasadach i metodach pracy stosowanych przez pracowników socjalnych, psychologów, nauczycieli itp.

W celu zapewnienia zgodności z Europejską konwencją o wykonywaniu praw dzieci sąd może ustanowić dla dziecka kuratora procesowego, w przypadku gdy osoby, na których spoczywa odpowiedzialność rodzicielska, nie mogą reprezentować dziecka ze względu na konflikt interesów pomiędzy nimi a dzieckiem. Takim kuratorem jest zazwyczaj adwokat mający odpowiednie doświadczenie w postępowaniach z udziałem dzieci. Kuratorów procesowych sąd może ustanowić w niektórych postępowaniach sądowych dotyczących zatrzymania nieletniego, rozwodu oraz przysposobienia, a także w sprawach dotyczących ochrony praw osobistych i interesów dziecka.

Ochrona dobra dziecka jest jedną z zasad usankcjonowanych w konstytucji, która stanowi między innymi, że rodzice ponoszą odpowiedzialność za wychowanie, dobro i wykształcenie swoich dzieci, a także za zapewnienie im prawa do pełnego i harmonijnego rozwoju osobistego. Państwo ma obowiązek, na mocy stosownych przepisów, otaczać szczególną opieką sieroty i małoletnie dzieci zaniedbywane przez rodziców, a każdy obywatel ma obowiązek ochrony dzieci oraz prawo do zawiadomienia właściwych organów o podejrzeniu wyrządzenia krzywdy dziecku. W pracy młodociani, matki i osoby niepełnosprawne mają prawo do szczególnej ochrony. Każdemu należy zapewnić dostęp do edukacji na równych warunkach. Zgodnie z prawem kształcenie obowiązkowe ma charakter nieodpłatny.

Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

W Chorwacji uchwalono ustawę o wykonywaniu kar orzeczonych wobec nieletnich skazanych za przestępstwa i wykroczenia (Zakon o izvršavanju sankcija izrečenih maloljetnicima za kaznena djela i prekršaje).

Ustawa ta ma na celu uregulowanie następujących kwestii:

• warunków wykonywania kar orzeczonych wobec nieletnich i młodocianych sprawców przestępstw, w szczególności środków poprawczych, środka polegającego na umieszczeniu w zakładzie poprawczym oraz środków zabezpieczających oraz
• warunków wykonywania kar orzeczonych wobec nieletnich i młodocianych sprawców wykroczeń.

Przedstawiciele właściwego centrum opieki społecznej odgrywają istotną rolę w zapewnianiu odpowiedniego traktowania nieletnich i młodocianych sprawców przestępstw.

Ponadto centrum opieki społecznej odpowiada za wzywanie nieletnich do stawiennictwa oraz informowanie ich o zastosowaniu wszelkich środków poprawczych, a także zapewnia wszelkie niezbędne informacje oraz wsparcie. Celem zastosowania środków poprawczych jest zapewnienie nieletnim sprawcom ochrony, pomocy, nadzoru oraz kształcenia ogólnego i zawodowego, a tym samym wpływanie na ich wychowanie, rozwój osobowości i zwiększenie poczucia odpowiedzialności, tak aby nie popełnili kolejnych przestępstw.

Wyróżnia się następujące rodzaje środków poprawczych: upomnienie przez sąd, specjalne zobowiązania (takie jak zobowiązanie do: przeproszenia pokrzywdzonego; naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w zakresie możliwym do wykonania przez nieletniego; podjęcia regularnej nauki; stawiania się w pracy; uczestnictwa w szkoleniu w zawodzie stosownym do ich umiejętności i preferencji; podjęcia i utrzymania zatrudnienia; rozporządzania swoimi dochodami pod nadzorem osoby zarządzającej danym środkiem poprawczym i po konsultacji z nią; wykonywania pracy na rzecz organizacji humanitarnych lub do uczestnictwa w działaniach na rzecz gminy lub środowiska; powstrzymywania się od przebywania w określonych miejscach, uczestnictwa w określonych wydarzeniach lub spotykania się z określonymi osobami, które mają na niego negatywny wpływ; poddania się leczeniu, w tym leczeniu uzależnienia od narkotyków lub innego uzależnienia, za zgodą przedstawiciela ustawowego nieletniego; uczestniczenia w indywidualnej lub grupowej terapii psychospołecznej w ośrodku porad dla młodzieży; uczestniczenia w kursach doskonalenia zawodowego; nieopuszczania miejsca stałego lub tymczasowego pobytu na dłuższy czas bez zgody centrum opieki społecznej; skierowania do właściwego ośrodka egzaminacyjnego dla kierowców w celu zbadania znajomości przepisów drogowych; powstrzymania się od zbliżania się do ofiary i nękania jej), szczególna opieka i szczególny nadzór, w tym opieka i nadzór podczas przebywania w zakładzie poprawczym w ciągu dnia, skierowanie do ośrodka resocjalizacyjnego, skierowanie do zakładu poprawczego, skierowanie do aresztu, skierowanie do specjalnego zakładu poprawczego.

Umieszczenie w zakładzie poprawczym dla młodocianych o charakterze zamkniętym to szczególna forma pozbawienia wolności, której zarządzenie wymaga spełnienia szczególnych przesłanek i która podlega szczególnym warunkom dotyczącym czasu trwania, celu i wymiaru kary. Starszego nieletniego sprawcę (który w chwili popełnienia czynu miał ukończone co najmniej 16 lat, ale nie miał ukończonych 18 lat) można skazać na umieszczenie w zakładzie poprawczym o charakterze zamkniętym, jeśli popełnił przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż trzy lata, gdy ze względu na charakter i wagę popełnionego przestępstwa oraz wysoki stopień zawinienia nie można zastosować środka poprawczego.

Nieletniego niemającego zdolności procesowej reprezentuje przedstawiciel ustawowy, w którym to przypadku nieletni otrzymuje informacje o wydanych przez sąd orzeczeniach oraz wykonaniu kar za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego.

W toku postępowania wykonawczego sąd może zastosować określone środki ochrony, aby uchronić dzieci przed doznaniem możliwej do uniknięcia krzywdy po zakończeniu postępowania nieprocesowego. Mogą to być następujące środki ochrony: ograniczenie utrzymywania niewłaściwych kontaktów dziecka z rodzicami, dziadkami, rodzeństwem (w tym przyrodnim) lub z małżonkiem dziecka.

Dostępność środków zaskarżenia

a) Postępowanie karne

Każdy ma prawo do wniesienia apelacji od wyroku właściwego sądu zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami ustawy o postępowaniu karnym. Małoletnia ofiara przestępstwa ma prawo do wniesienia apelacji od wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji – tak samo jak prokurator, oskarżony i obrońca. Pokrzywdzony może zaskarżyć zamieszczone w orzeczeniu rozstrzygnięcie o kosztach procesu karnego lub rozstrzygnięcie co do powództwa adhezyjnego. Jeżeli jednak prokurator wstąpił do postępowania wszczętego przez pokrzywdzonego jako oskarżyciela prywatnego, pokrzywdzony może zaskarżyć orzeczenie w oparciu o dowolny dopuszczalny zarzut.

Każdy, komu przysługuje prawo do wniesienia apelacji od wyroku skazującego wydanego wobec nieletniego, zażalenia na postanowienie o zastosowaniu środka poprawczego wobec nieletniego lub zażalenia na postanowienie o zawieszeniu postępowania, może to zrobić w terminie ośmiu dni od dnia doręczenia takiego wyroku lub postanowienia. Obrońca, prokurator, małżonek, krewny w linii prostej, rodzic adopcyjny, opiekun, brat, siostra oraz rodzic zastępczy mogą wnieść środek zaskarżenia w imieniu nieletniego nawet wbrew jego woli. Sąd drugiej instancji może zmienić orzeczenie wydane w pierwszej instancji, orzekając surowszą karę wobec nieletniego, wyłącznie wówczas, gdy wnioskowano o to w apelacji.

b) Postępowanie cywilne

Na podstawie przepisów ogólnych ustawy o postępowaniu cywilnym (Zakon o parničnom postupku) oraz ustawy o zobowiązaniach cywilnoprawnych (Zakon o obveznim odnosima) małoletni biorący udział w postępowaniu sądowym ma prawo do wniesienia zażalenia bądź apelacji lub do zgłoszenia roszczenia.

Ponieważ co do zasady małoletni nie mają zdolności procesowej, zazwyczaj w ich imieniu występują ich rodzice lub opiekunowie działający w charakterze przedstawicieli ustawowych. Przedstawiciel ustawowy małoletniego ma prawo do dokonywania wszelkich czynności procesowych w imieniu małoletniego, w tym do wnoszenia środków zaskarżenia. Od wyroku wydanego w pierwszej instancji można wnieść apelację, która powoduje zawieszenie wykonania orzeczenia. Apelacje można wnieść w oparciu o przesłanki: rażącego naruszenia przepisów cywilnoprocesowych, błędnego lub niepełnego ustalenia stanu faktycznego oraz błędnego zastosowania przepisów materialnych. Co do zasady termin wniesienia apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji wynosi 15 dni od daty doręczenia odpisu tego wyroku.

Przysposobienie

W ustawie o rodzinie (Obiteljski zakon) uregulowano kwestie dotyczące przysposobienia jako szczególnej formy rodzinnoprawnej opieki nad dziećmi pozbawionymi odpowiedniej opieki rodzicielskiej i ochrony takich dzieci, która to forma tworzy trwały związek między rodzicami adopcyjnymi a dzieckiem i nadaje tym rodzicom prawa rodzicielskie. Rodzice adopcyjni muszą być obywatelami Chorwacji (w wyjątkowych sytuacjach mogą być cudzoziemcami, jeżeli wymaga tego dobro dziecka), mieć ukończone co najmniej 21 lat i być o co najmniej 18 lat starsi od przysposabianego dziecka. Przysposobienia mogą dokonać wspólnie małżonkowie lub osoby pozostające w zarejestrowanym związku partnerskim, jedno z małżonków/partnerów za zgodą drugiego z nich, jeżeli drugie z nich jest rodzicem lub rodzicem adopcyjnym dziecka, a także osoba niepozostająca w związku małżeńskim lub pozostająca w wolnym związku.

Przysposobienia można dokonać do chwili ukończenia przez dziecko osiemnastego roku życia oraz pod warunkiem, że dziecko spełnia wymogi prawne dotyczące przysposobienia i że służy to jego dobru. Dziecko, które ukończyło 12 lat, musi wyrazić pisemną zgodę na przysposobienie.

Procedurę przysposobienia przeprowadza centrum pomocy społecznej właściwe dla miejsca stałego lub tymczasowego pobytu osób mających zamiar przysposobić dziecko.

Jeżeli rodzic adopcyjny lub dziecko są cudzoziemcami, przysposobienia można dokonać wyłącznie za uprzednią zgodą ministerstwa właściwego do spraw pomocy społecznej.

1. Zdolność procesowa dziecka

Na Cyprze minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 14 lat. Niezależnie od rodzaju sprawy, aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód na Cyprze musi mieć ukończone 18 lat.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

2.1. Wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych

Ogólnie rzecz biorąc, dziecko nie ma zdolności procesowej, dlatego może wnieść sprawę wyłącznie za pośrednictwem swoich rodziców lub opiekunów.

Jeżeli chodzi o sądy właściwe do rozpoznania sprawy, sprawy karne, w których pokrzywdzonym jest dziecko, rozpoznają obecnie powszechne sądy karne. Uchwalono jednak specjalne ustawy zawierające szczegółowe przepisy dotyczące ochrony pokrzywdzonych/świadków będących dziećmi.

2.2. Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych

Na Cyprze nie funkcjonują żadne instytucje specjalizujące się w problematyce praw dzieci w postępowaniach cywilnych.

2.3. Wymiar sprawiedliwości w sprawach administracyjnych

Służby pomocy społecznej przy Ministerstwie Pracy, Pomocy Społecznej i Ubezpieczeń Społecznych świadczą usługi w zakresie ochrony i wsparcia dzieci w toku postępowań sądowych. Dobro dziecka leży u podstaw wszystkich usług świadczonych przez służby pomocy społecznej i całej prowadzonej przez nie polityki.

2.4. Przyjęte środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci

Nie przewidziano żadnych terminów na wszczęcie ani na zakończenie postępowania cywilnego, niezależnie od tego, czy odbywa się ono z udziałem dziecka, czy też osoby dorosłej.­

Jeżeli chodzi o sprawy cywilne rozpoznawane w trybie zwykłym, sądy starają się w miarę możliwości rozpoznawać sprawy z udziałem dzieci w pierwszej kolejności, choć należy w tym miejscu mieć na uwadze ich ogromne obciążenie pracą. Wszelkie wnioski o zarządzenie środków tymczasowych sądy rozpoznają bezzwłocznie.

2.5. Mechanizmy wsparcia ustanowione w szczególności z myślą o dzieciach

Jeżeli chodzi o postępowania cywilne, nie przyjęto żadnych rozwiązań pozwalających dostosować pomieszczenia sądowe do potrzeb dzieci. Nie otrzymują one również żadnego wsparcia psychologicznego ani innego rodzaju wsparcia, chyba że stwierdzona zostanie konieczność zapewnienia im takiej pomocy.

Nie przyjęto żadnych przepisów zobowiązujących sądy do dostosowania przebiegu rozprawy do zdolności poznawczych dziecka i jego umiejętności koncentracji. Jeżeli na rozprawie planuje się przedstawić materiały wizualne lub inne materiały, które mogą zostać uznane za szkodliwe dla psychiki dziecka, sędzia może nakazać usunięcie dziecka z sali rozpraw. Jedynym środkiem ochronnym stosowanym w postępowaniu cywilnym jest wyłączenie jawności rozprawy.

3. Wielodyscyplinarne podejście

W sprawach dotyczących przemocy w rodzinie służby pomocy społecznej współpracują ze wszystkimi pozostałymi odpowiednimi służbami w oparciu o podręcznik współpracy międzyinstytucjonalnej zatwierdzony przez Radę Ministrów w 2002 r. W sprawach dotyczących niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych służby pomocy społecznej współpracują z pozostałymi odpowiednimi służbami w ramach wielodyscyplinarnego podejścia.

4. Szkolenie specjalistów

Cypryjska Akademia Policyjna, która pełni funkcję placówki odpowiedzialnej za kształcenie funkcjonariuszy policji na Cyprze, organizuje wykłady poświęcone prowadzeniu spraw dotyczących nieletnich w ramach szkoleń dla funkcjonariuszy na wszystkich szczeblach. Takie wykłady, których celem jest podniesienie poziomu świadomości wszystkich funkcjonariuszy policji, niezależnie od ich rangi, prowadzi się w ramach programu podstawowych szkoleń dla nowo przyjętych do służby policjantów, w ramach zaawansowanych kursów, a także w ramach kursów specjalistycznych.

Pracownicy służb pomocy społecznej przechodzą zarówno szkolenia wstępne, jak i szkolenia uzupełniające dotyczące zagadnień związanych z dziećmi, tj. odbywanie rozmów z dziećmi, prowadzenie spraw z udziałem dzieci itp.

Jeżeli chodzi o sędziów orzekających w powszechnych sądach cywilnych i karnych, nie są oni zobowiązani do odbywania szkoleń w zakresie sposobu postępowania z dziećmi w toku postępowań sądowych. Sędziowie uczęszczają zazwyczaj na seminaria szkoleniowe i konferencje organizowane na Cyprze i za granicą.

5. Dobro dziecka

W sprawach, w których sąd ma wydać orzeczenie, kierując się dobrem dziecka, może wziąć pod uwagę sprawozdanie sporządzone przez służby pomocy społecznej, które zawiera nie tylko uwagi funkcjonariusza tej służby, ale również opinię dziecka.

6. Monitorowanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Oczekuje się, że ustawa o młodocianych sprawcach przestępstw zostanie kompleksowo znowelizowana w celu wprowadzenia procedur w większym stopniu uwzględniających potrzeby dzieci i młodzieży. Przyczyni się to do usprawnienia przebiegu postępowań z udziałem dzieci oraz do zagwarantowania, by w ich toku w większym stopniu kierowano się dobrem dziecka.

7. Dostępność środków zaskarżenia

Dziecko ma prawo do wniesienia zażalenia oraz do skorzystania z mechanizmów odwoławczych lub mechanizmów kontroli sądowej zgodnie ze standardową procedurą za pośrednictwem jednego ze swoich rodziców, swojego opiekuna prawnego lub przedstawiciela ustawowego.

Jeżeli chodzi o roszczenia o odszkodowanie/zadośćuczynienie zgłaszane w toku lub po zakończeniu postępowania karnego, w którym dziecko występowało w charakterze pokrzywdzonego, w przypadku wytoczenia zwykłego powództwa cywilnego o odszkodowanie/zadośćuczynienie musi zostać ono wytoczone w imieniu dziecka przez jedno z jego rodziców lub przez jego opiekuna prawnego. Jeżeli chodzi o możliwość zarządzenia wypłaty odszkodowania/zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonych przestępstwem w toku postępowania karnego, uprawnienia powszechnych sądów karnych w tym zakresie są ograniczone.

W przypadku wystąpienia konfliktu interesów między dzieckiem a jego rodzicami/opiekunami służba pomocy społecznej może umieścić dziecko w pieczy dyrektora służby pomocy społecznej, który będzie występował w charakterze opiekuna dziecka i w razie potrzeby ustanowi dla niego pełnomocnika.

8. Życie rodzinne

W Republice Cypryjskiej wyróżnia się następujące rodzaje przysposobienia:

• przysposobienie krajowe,
• przysposobienie międzynarodowe,
• przysposobienie dziecka małżonka z poprzedniego małżeństwa.

We wszystkich sprawach o przysposobienie dobro dziecka uznaje się za cel najwyższy zgodnie z art. 21 Konwencji o prawach dziecka.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku na Cyprze (572 Kb)

1. Zdolność procesowa dziecka

Zgodnie z prawem łotewskim zdolność procesową w postępowaniu cywilnym mają osoby, które osiągnęły pełnoletność, czyli ukończyły 18. rok życia. W sprawach dotyczących małoletnich występują przed sądem ich przedstawiciele ustawowi, którymi są najczęściej rodzice lub opiekunowie dziecka.

W przypadkach przewidzianych prawem małoletni mogą samodzielnie wykonywać przysługujące im prawa procesowe w postępowaniu cywilnym. W takich sytuacjach przedstawiciele ustawowi mogą pomagać małoletnim w postępowaniu sądowym. Należy zauważyć, że dzieci mają prawo do swobodnego wyrażania swoich poglądów i, w tym celu, do otrzymywania i przesyłania wszelkich informacji. Przysługuje im także prawo do bycia wysłuchanym w czynnościach lub postępowaniach, które ich dotyczą. Jeżeli dziecko jest w stanie sformułować opinię, należy wziąć ją pod uwagę z uwzględnieniem wieku i dojrzałości dziecka.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Sądy organizują swoją pracę w taki sposób, aby sprawy dotyczące ochrony praw i interesów dziecka rozpoznawać w trybie pilnym.

W sprawach mających wpływ na dziecko, np. postępowaniu rozwodowym, ustalaniu pochodzenia dziecka itp., prawo przewiduje szeroki margines swobody przy ujawnianiu dowodów. Aby uściślać poglądy dziecka i przedstawiać je sądowi, w postępowaniu na ogół uczestniczy właściwy organ lokalny. Oznacza to, że w skład sądu rodzinnego wchodzą specjalnie przeszkoleni specjaliści, którzy precyzują opinie dziecka w znanym mu otoczeniu.

3. Wielodyscyplinarne podejście

Ochronę praw dziecka realizuje się we współpracy z rodziną, organami władz centralnych i lokalnych, organizacjami publicznymi oraz innymi osobami fizycznymi i prawnymi.

Zgodnie z ustawą o ochronie praw dziecka współpracę między organami władz centralnych i lokalnych w podlegających im sprawach z zakresu ochrony praw dziecka i praw rodzinnych koordynuje Ministerstwo Opieki Społecznej.

Na Łotwie obowiązuje konkretna procedura (określona w rozporządzeniu Rady Ministrów nr 545 z dnia 12 września 2017 r. w sprawie współpracy instytucjonalnej w dziedzinie ochrony praw dziecka) regulująca organizację współpracy między organami władz centralnych i lokalnych oraz organizacjami pozarządowymi działającymi w tej dziedzinie. Pomagają przy tym kolegialne grupy konsultacyjne utworzone na szczeblu samorządowym oraz Rada Współpracy na rzecz Dzieci (Bērnu lietu sadarbības padome). Grupy współpracy rozpatrują m.in. indywidualne przypadki możliwych naruszeń praw dziecka, gdy konieczne są szybkie działanie i współpraca między kilkoma instytucjami oraz gdy danej sprawy nie może rozwiązać jedna instytucja lub nie dało się jej rozstrzygnąć przez dłuższy czas.

4. Szkolenie specjalistów

W przepisach przewidziano szeroką grupę specjalistów (sędziów, prokuratorów, adwokatów, komorników sądowych i psychologów sądowych), którzy oceniają stan umysłu dziecka, a także pracujących z dziećmi notariuszy, funkcjonariuszy policji itd. Od wszystkich tych osób wymaga się specjalistycznej wiedzy w dziedzinie ochrony praw dziecka. Szkolenia dla sędziów dotyczące praw dziecka organizuje Ministerstwo Sprawiedliwości.

5. Dobro dziecka

Zgodnie z ustawą o ochronie praw dziecka prawa i dobro dziecka mają pierwszeństwo we wszystkich czynnościach prawnych dotyczących dzieci. Na Łotwie wszystkie działania z udziałem dzieci prowadzone przez instytucje władz centralnych lub lokalnych, organizacje publiczne, inne osoby fizyczne lub prawne, sądy i inne organy ścigania muszą w pierwszej kolejności uwzględniać prawa i interesy dziecka.

Dobro dziecka podlega ochronie przez wszystkie osoby fizyczne i prawne we wszelkich ich działaniach i decyzjach, które mają lub mogą mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na dane dziecko. Określenie najlepszego interesu dziecka służy znalezieniu trwałego rozwiązania danej sprawy dotyczącej dziecka, przy należytym uwzględnieniu okoliczności danej sytuacji oraz przewidzianych prawem kryteriów.

6. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Gdy orzeczenie dotyczące praw i interesów dziecka staje się skuteczne lub podlega natychmiastowemu wykonaniu, ale nie zostało jeszcze wykonane, przedstawiciel ustawowy dziecka może przedłożyć komornikowi sądowemu dokument wykonawczy. Sąd nie przesyła informacji dotyczących orzeczenia bezpośrednio dziecku. Zakłada się, że rodzice lub opiekunowie dziecka, będący jego przedstawicielami ustawowymi i działający dla jego dobra, wyjaśniają mu orzeczenie sądu z uwzględnieniem zdolności dziecka do jego zrozumienia i przekazują mu niezbędne informacje o postępach w wykonaniu orzeczenia. Jeżeli jest to konieczne w celu wykonania orzeczeń w sprawach dotyczących prawa pieczy nad dzieckiem i prawa do kontaktów z dzieckiem komornik sądowy współpracuje z sądem rodzinnym: wydaje polecenia w zakresie udzielenia informacji niezbędnych do wykonania orzeczenia i w zakresie uczestniczenia w postępowaniu egzekucyjnym.

7. Dostępność środków zaskarżenia

W postępowaniu cywilnym sprawy z udziałem małoletnich prowadzą ich przedstawiciele ustawowi, którymi zazwyczaj są rodzice lub opiekunowie dziecka. W przypadku gdy prawo pozwala małoletnim na samodzielne wykonywanie przysługujących im praw procesowych w postępowaniu cywilnym, uczestniczą w nim także ich przedstawiciele ustawowi.

Przewidziano dodatkowy instrument ochrony dzieci pochodzących z rodzin, w których występuje przemoc. Jeśli dziecko jest ofiarą przemocy lub kontroli przemocowej, o ochronę dobra dziecka może wnieść nie tylko jedno z rodziców lub opiekun dziecka, lecz także sąd rodzinny lub prokuratura. To oznacza, że jeżeli z jakiegokolwiek powodu przedstawiciel ustawowy dziecka nie działa na rzecz ochrony jego praw, jeden z właściwych organów może złożyć odpowiedni wniosek do sądu. Należy podkreślić, że o ochronę przed przemocą można wystąpić na dowolnym etapie postępowania cywilnego, w tym przed wniesieniem powództwa.

8. Przysposobienie, w tym przysposobienie międzynarodowe

Na Łotwie osoby małoletnie można przysposobić, jeżeli leży to w ich najlepszym interesie. Podstawy prawne przysposobienia określono w kodeksie cywilnym. Procedurę przysposobienia określono w rozporządzeniu Rady Ministrów. Przysposobienie zatwierdza sąd. Dziecko można przysposobić, jeżeli przed zatwierdzeniem przysposobienia umieszczono je pod opieką i nadzorem osoby przysposabiającej, a organ opiekuńczo-kuratorski utworzony przez władze lokalne – sąd rodzinny – ustalił, że dziecko i osoba przysposabiająca pasują do siebie oraz istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, iż przysposobienie doprowadzi do powstania rzeczywistej relacji dziecko–rodzic. Dziecko, które ukończyło 12 lat, musi wyrazić zgodę na przysposobienie.

Osoba, która chce przysposobić dziecko, składa stosowny wniosek do sądu rodzinnego. Sąd rodzinny, aby ustalić, czy ta osoba jest odpowiednia, przeprowadza badanie rodziny adopcyjnej zgodnie z procedurą przysposobienia. Dziecko można umieścić w rodzinie adopcyjnej na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego.

W przypadkach przewidzianych w przepisach i zgodnie z procedurami prawnymi przysposobienie międzynarodowe jest możliwe między Łotwą a państwem będącym stroną konwencji haskiej z 29 maja 1993 r. o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego oraz Konwencji o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r., z którym to państwem Łotwa zawarła dwustronną umowę określającą szczegółowe warunki współpracy sądowej w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego. Przysposobienie międzynarodowe można przeprowadzić po uzyskaniu opinii Komisji ds. Przysposobienia Międzynarodowego (Ārvalstu adopcijas komisija) stwierdzającej, że takie przysposobienie jest zgodne z ustawowymi zasadami ochrony praw dziecka i służy jego dobru.

1. Zdolność procesowa dziecka

Niezależnie od gałęzi prawa, której dotyczy postępowanie, aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód w Luksemburgu musi mieć ukończone 18 lat. Zasada ta nie ma zastosowania do małoletniego uwolnionego spod władzy rodzicielskiej, który może wnieść zażalenie we własnym imieniu.

W Luksemburgu ustanowiono odrębny system postępowania z nieletnimi, którzy popełnili przestępstwo, lecz nie osiągnęli jeszcze minimalnego wieku odpowiedzialności karnej, który w Luksemburgu wynosi 18 lat. Oznacza to, że dziecko poniżej 18. roku życia nie popełnia „czynów zabronionych” w świetle prawa luksemburskiego, lecz „czyny noszące znamiona czynu zabronionego”, które podlegają właściwości sądu szczególnego, tj. sądu ds. nieletnich (Tribunal de la jeunesse), właściwego do orzekania środków ochronnych, opiekuńczych lub poprawczych.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Poza niektórymi sprawami z zakresu prawa rodzinnego i ochrony dziecka sprawy z zakresu prawa cywilnego rozpoznają sądy cywilne. W Luksemburgu nie funkcjonują żadne szczególne sądy rodzinne ani sądy ds. małoletnich w dziedzinie prawa administracyjnego. Sądy administracyjne przeprowadzają kontrolę wyłącznie decyzji azylowych i dotyczących migracji.

• Sąd ds. nieletnich to sąd szczególny właściwy do rozpoznawania spraw dotyczących nieletnich podejrzanych i sprawców, a także do orzekania środków ochronnych na rzecz dzieci potrzebujących pomocy i ochrony. Sąd ds. nieletnich orzeka środki poprawcze i zapobiegawcze. Nieletnich podejrzanych/sprawców nie uznaje się za sprawców przestępstw, lecz za dzieci potrzebujące ochrony i pomocy. Dlatego też prawo karne nie ma jako takie zastosowania do dzieci.
• Wydział ochrony nieletnich/małoletnich w prokuraturze zajmuje się co do zasady wszystkimi kwestiami wywierającymi wpływ na dzieci i członków ich rodzin. Jeżeli pokrzywdzony będący dzieckiem bierze udział w postępowaniu sądowym, prokuratorzy współpracują ściśle z wydziałem ochrony nieletnich/małoletnich policji sądowej.
• W Luksemburgu sąd ds. nieletnich to sąd szczególny właściwy do rozpoznawania spraw dotyczących dzieci potrzebujących ochrony. W sądach ds. nieletnich orzekają wyspecjalizowani sędziowie właściwi do wykonywania przepisów w zakresie ochrony młodzieży. Sędziowie orzekający w sprawach rodzinnych są właściwi do rozpoznawania spraw związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej. Sędziowie ci sprawują również nadzór nad czynnościami podejmowanymi przez przedstawicieli ustawowych lub opiekunów. W tym przypadku sędziowie orzekający w sprawach rodzinnych mogą zwrócić się do przedstawicieli ustawowych i opiekunów dziecka, jak również do samego dziecka, o udzielenie wyjaśnień.

3. Przyjęte środki z zakresu prawa i polityki pozwalające rozpoznawać sprawy z udziałem dzieci w trybie przyspieszonym

Nie ustanowiono żadnych przepisów szczególnych pozwalających zagwarantować, by postępowania sądowe w sprawach cywilnych z udziałem dzieci przeprowadzano w odpowiednim trybie przyspieszonym. Jeżeli chodzi o terminy procesowe, zastosowanie mają przepisy ogólne (mające zastosowanie do osób dorosłych). Przepisy te różnią się w zależności od rodzaju sądu rozpoznającego sprawę.

4. Szczególne mechanizmy i procedury wsparcia dzieci a dobro dziecka

• Każdy – zarówno dorośli, jak i dzieci – może nieodpłatnie otrzymać informacje prawne od służby informacji prawnej (Service d'accueil et d’information juridique).

Służba ta może zapewnić dzieciom wsparcie we wnoszeniu środków zaskarżenia. Dziecko może również skorzystać z pomocy adwokata.

• Terminu „dobro dziecka” (intérêt supérieur de l’enfant) nie zdefiniowano w obowiązujących przepisach.

Ocena, jakie rozwiązanie służy dobru dziecka, leży w gestii sędziów. Przy przeprowadzaniu takiej oceny sędziowie mogą wziąć pod uwagę szereg czynników, w tym np. dobre samopoczucie dziecka, czynniki socjalne itp. Niezależnie od obowiązujących wymogów prawnych przy ustalaniu, jakie rozwiązanie służy dobru dziecka, sąd może wziąć pod uwagę opinię dziecka. Dziecko może wyrazić swoją opinię podczas przesłuchania na rozprawie cywilnej przeprowadzanej np. w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej.

Wszystkie sądy mają obowiązek stosować się do instrumentów międzynarodowych, takich jak Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci, a także do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

5. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Dzieci nie mogą samodzielnie dochodzić wykonania wyroku sądu. Prawo to wykonuje w imieniu dzieci ich przedstawiciel ustawowy.

W przypadku wydania orzeczenia przeciwko pozwanemu będącemu dzieckiem egzekucję takiego orzeczenia należy przeprowadzić z osobnego majątku dziecka. Wobec pozwanych będących dziećmi, którzy nie wywiązują się z zobowiązań nałożonych na nich na mocy orzeczenia sądu, nie można zastosować środka przymusu w postaci pozbawienia wolności.

W sprawach dotyczących ochrony dzieci dziecko reprezentowane przez adwokata może samodzielnie dochodzić wykonania wyroku sądu.

6. Dostępność środków zaskarżenia

Dziecko może wnieść zażalenie, inny środek zaskarżenia lub wniosek o przeprowadzenie kontroli sądowej do sądu powszechnego wyłącznie za pośrednictwem swojego przedstawiciela ustawowego. Zasada ta nie ma zastosowania do małoletniego uwolnionego spod władzy rodzicielskiej, który może wnieść zażalenie we własnym imieniu.

Ponieważ przedstawiciel ustawowy dziecka reprezentuje je i dokonuje czynności w jego imieniu, może wnosić pisma procesowe lub środki zaskarżenia bez konieczności uzyskania zgody dziecka. W przypadku wystąpienia konfliktu interesów między rodzicami a dzieckiem sąd może ustanowić kuratora procesowego.

Dziecko, korzystając z pomocy adwokata, może również zaskarżyć orzeczenia wydawane przez sąd ds. nieletnich.

7. Instytucje zajmujące się udzielaniem dzieciom wsparcia

• Office national de l’enfance (ONE)
• Służba Opieki Społecznej (Service central d’assistance sociale, SCAS) – Service de la protection de la jeunesse (SPJ):
• Ombudsman fir Kanner a Jugendlecher (OKaju)

8. Przysposobienie

Przysposobienia w Luksemburgu może dokonać każda osoba zamieszkująca na jego terytorium, niezależnie od tego, czy jest obywatelem luksemburskim, a także osoba niezamieszkująca na terytorium Luksemburga, która chce przysposobić osobę zamieszkującą na terytorium tego państwa.

Wymogi, jakie należy spełnić, aby dokonać przysposobienia, regulują przepisy prawa krajowego przysposabiającego (przysposabiających).

W przypadku przysposobienia przez dwoje małżonków, którzy nie mają tego samego obywatelstwa lub którzy są bezpaństwowcami, zastosowanie ma prawo państwa ich wspólnego miejsca zwykłego pobytu w chwili składania wniosku.

Jeżeli chodzi o przysposabianych, prawem właściwym jest prawo ich państwa pochodzenia, chyba że planowane przysposobienie wiąże się z nadaniem im obywatelstwa przysposabiającego. W przypadku kolizji przepisów o jurysdykcji za właściwe uznaje się prawo państwa, w którym w ważny sposób dokonano przysposobienia.

Każdy, kto ma zamiar przysposobić dziecko, musi w pierwszej kolejności skontaktować się z Ministerstwem Edukacji Narodowej, Dzieci i Młodzieży (Ministère de l’éducation nationale, de l’enfance et de la jeunesse – MENJE) w celu złożenia wniosku o przysposobienie. Zanim zostanie przeprowadzona ocena wnioskodawców pod kątem spełnienia warunków niezbędnych do przysposobienia, wnioskodawcy mają obowiązek wziąć udział w „kursie dla kandydatów na rodziców adopcyjnych”.

Maison de l'Adoption to służba doradcza udzielająca zainteresowanym osobom (potencjalnym przysposabiającym, przysposabianym, rodzinom adopcyjnym, specjalistom uczestniczącym w procedurze przysposobienia) porad w kwestiach związanych z przysposobieniem.

Służba ta udziela wsparcia zarówno w toku procedury przysposobienia, jak i po jej zakończeniu, przeprowadzając spersonalizowane konsultacje.

Procedura przysposobienia w Luksemburgu obejmuje różne etapy.

Link do aktów prawnych

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Luksemburgu (w językach angielskim i francuskim) (989 Kb)

W maltańskich ramach prawnych przyjęto różne definicje określające, kogo w świetle prawa uznaje się za „dziecko” (zob. punkt „Zdolność procesowa dziecka”).

1. Zdolność procesowa dziecka

Na Malcie minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 14 lat. Niezależnie od rodzaju sprawy, aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu, powód na Malcie musi mieć ukończone 18 lat.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Jeżeli chodzi o nieletnich sprawców przestępstw, sądem szczególnym rozpoznającym sprawy karne z udziałem nieletnich jest Sąd ds. Nieletnich. Pokrzywdzonych będących dziećmi przesłuchuje się w drodze wideokonferencji. Postępowanie cywilne: małoletni poniżej osiemnastego roku życia nie mogą występować w postępowaniu w charakterze powoda ani pozwanego, chyba że działają za pośrednictwem jednego z rodziców, wychowawcy (tutor), kuratora lub opiekuna. W postępowaniach sądowych w sprawach o separację lub rozwód sąd w toku postępowania kieruje się jednak zawsze dobrem dziecka. Dzieci mogą uczestniczyć w następujących postępowaniach przed sądami administracyjnymi: postępowania w sprawie ochrony dziecka, w sprawie przysposobienia dziecka, w sprawie umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, w sprawie osób bez opieki ubiegających się o azyl i w sprawie dzieci objętych postępowaniem azylowym.

3. Środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci

Przyjęte środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci różnią się w zależności od okoliczności: sprawy karne: dziecko jako pokrzywdzony przestępstwem i dziecko jako sprawca przestępstwa; sprawy cywilne: w sprawach na gruncie prawa rodzinnego bierze się pod uwagę dobro dziecka. Jeżeli chodzi o postępowania administracyjne w sprawach nieletnich, które kończą się wydaniem postanowienia o umieszczeniu w placówce opiekuńczo-wychowawczej, prowadzi je Sąd ds. Nieletnich pełniący funkcję sądu szczególnego.

4. Mechanizmy i procedury wsparcia dzieci a dobro dziecka

W maltańskim prawie nie przewidziano żadnej nadrzędnej zasady określającej warunki przesłuchiwania szczególnie wrażliwych dzieci w toku poszczególnych postępowań karnych lub administracyjnych. W różnych statutach i regulaminach stosowanych przez organy sądowe lub quasi-sądowe zawarto przepisy zapewniające zgodność prowadzonych postępowań administracyjnych i karnych z art. 12 Konwencji o prawach dziecka. Na Malcie każde dziecko może złożyć zeznania przed sądem w charakterze świadka; sąd ma jednak obowiązek upewnić się, że dziecko występujące w charakterze świadka zdaje sobie sprawę z tego, iż za składanie fałszywych zeznań grozi odpowiedzialność karna.

5. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci zależy od rodzaju sprawy – w prawie maltańskim przewidziano następujące środki na gruncie prawa karnego: wyrok skazujący, postanowienie o umieszczeniu w placówce opiekuńczo-wychowawczej, warunkowe zawieszenie wykonania kary na okres próby i warunkowe zwolnienie. Jeżeli chodzi o orzeczenia w postępowaniu cywilnym, w którym dzieci występują w charakterze powodów lub pozwanych, takie orzeczenia wykonuje się w taki sam sposób jak orzeczenia w sprawach, w których w charakterze powodów lub pozwanych występują osoby dorosłe. W postępowaniach administracyjnych prowadzonych na gruncie prawa maltańskiego dzieci nie mają zdolności administracyjnoprawnej, chyba że działają za pośrednictwem jednego z rodziców wykonującego władzę rodzicielską lub – w jego braku – za pośrednictwem wychowawcy lub kuratora. O wszczęcie postępowania w sprawie ochrony dzieci może wystąpić dział prawny agencji Agenzija Appogg lub adwokat świadczący odpłatne usługi.

6. Dostępność środków zaskarżenia

Zgodnie z prawem maltańskim w toku postępowania karnego pokrzywdzonym będącym dziećmi nie przysługują żadne szczególne prawa poza prawami przewidzianymi w obowiązujących przepisach, które przysługują wszystkim kategoriom pokrzywdzonych, niezależnie od tego, czy są oni dziećmi, czy też osobami dorosłymi. Jeżeli chodzi o postępowania cywilne/administracyjne, dziecko może wnieść zażalenie oraz skorzystać z mechanizmu odwoławczego lub mechanizmu kontroli sądowej za pośrednictwem jednego ze swoich rodziców, swojego wychowawcy, kuratora lub opiekuna. W postępowaniu procesowym toczącym się przed Sądem Rodzinnym między osobami wykonującymi władzę rodzicielską można wyznaczyć pełnomocnika dla dziecka, który będzie reprezentował jego interesy.

7. Przysposobienie

Procedura przysposobienia na Malcie obejmuje różne etapy.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku na Malcie (366 Kb)

Austriacki kodeks postępowania cywilnego określa ogólne zasady przesłuchiwania małoletnich, czyli osób w wieku poniżej 18 lat, w postępowaniu cywilnym. Celem tych zasad jest zapewnienie małoletnim szczególnie potrzebnej ochrony w stresujących sytuacjach, jakimi są przesłuchania. Od przesłuchania małoletnich można całkowicie lub częściowo odstąpić, na wniosek lub z urzędu, jeżeli przesłuchanie zagraża dobru małoletniego, ze względu na jego dojrzałość umysłową, przedmiot przesłuchania lub bliską relację małoletniego ze stronami postępowania, i nie da się zapewnić małoletniemu ochrony w inny sposób. Jeśli przesłuchanie zagraża dobru małoletniego tylko jeśli odbywa się w obecności stron lub ich przedstawicieli, odpowiednio wykwalifikowani biegli mogą w razie potrzeby przeprowadzić osobne przesłuchanie w innym miejscu. Podczas przesłuchania małoletniemu może towarzyszyć zaufana osoba, jeżeli to służy jego dobru. Jeżeli przedmiot powództwa cywilnego ma istotny związek z postępowaniem karnym, a ofiara w wieku poniżej 14 lat uczestnicząca w tym postępowaniu karnym ma być przesłuchana w postępowaniu cywilnym, do przeprowadzenia przesłuchania należy co do zasady powołać odpowiednio wykwalifikowanego biegłego. Przesłuchanie podczas publicznej rozprawy ustnej można, w razie konieczności, przeprowadzić z wyłączeniem jawności.

Postępowanie karne w sprawach nieletnich w Austrii

Zgodnie z § 1 ust. 1, 2 i 3 ustawy o sądach dla nieletnich (Jugendgerichtsgesetz, JGG) przestępstwo nieletniego to czyn popełniony przez osobę w wieku 14–18 lat.

Przestępstwa popełnione przez małoletnich w wieku poniżej 14 lat są wyłączone z zakresu ścigania. W reakcji na takie czyny sąd opiekuńczy lub sąd rodzinny może podjąć jedynie środki mające na celu ochronę i wspieranie rozwoju osobistego małoletniego (§ 4 ust. 1 JGG).

Ponadto osoba nieletnia (czyli w wieku 14–18 lat), która popełnia przestępstwo, nie podlega karze, jeśli:

1) nie jest, ze szczególnych powodów, wystarczająco dojrzała, by uznać dany czyn za niezgodny z prawem lub postępować w odpowiedni sposób lub

2) w chwili popełnienia przestępstwa ma mniej niż 16 lat, nie dopuściła się poważnego uchybienia i nie występują szczególne powody uzasadniające, by wymiar sprawiedliwości dla nieletnich musiał odstraszać tę osobę od popełniania przestępstw.

Zasadą przewodnią wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich, zapisaną przede wszystkim w ustawie JGG, jest zapobieganie popełnianiu przez sprawcę kolejnych przestępstw, a przez to pomaganie mu, by stał się odpowiedzialnym, przestrzegającym prawa obywatelem (§ 5 ust. 1). Niektóre przepisy proceduralne ustawy JGG i niektóre ograniczenia dotyczące surowości kar mają także zastosowanie do osób w wieku 18–21 lat, które uznaje się za „młodocianych” (§ 1 ust. 5 i § 19 JGG).

Co do zasady w postępowaniach przeciwko nieletnim przestępcom oraz w większości spraw przeciwko młodocianym maksymalny okres pozbawienia wolności i maksymalną dzienną stawkę grzywny zmniejsza się o połowę. Nie obowiązuje kara minimalna. Grzywny obliczane na podstawie wartości, korzyści lub szkody, w tym odszkodowanie z tytułu wartości oraz konfiskatę, można nakładać, o ile nie zagrażają one dalszemu rozwojowi oskarżonego (§ 5 ust. 4, 5 i 6 JGG).

Nieletnich i młodocianych, którzy popełnili przestępstwo, nie można skazać na dożywotnie pozbawienie wolności. Przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności lub pozbawienia wolności od 10 do 20 lat podlegają karze pozbawienia wolności od 1 roku do 15 lat w przypadku, gdy przestępstwo popełnił nieletni w wieku co najmniej 16 lat, oraz karze pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat (§ 5 ust. 2 JGG). Przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności od 10 do 20 lat podlegają karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 10 lat (§ 5 ust. 3 JGG).

W austriackich postępowaniach karnych w sprawach nieletnich, które można określić mianem „proceduralnej dekryminalizacji”, przewiduje się możliwość zaniechania ścigania lub odstąpienia od ścigania. Prokuratura wstrzymuje się od ścigania nieletniego przestępcy, jeżeli popełnione przez niego przestępstwo jest zagrożone jedynie grzywną lub karą pozbawienia wolności do lat 5, a dodatkowe środki nie są konieczne do odstraszenia młodego sprawcy od popełnienia kolejnych przestępstw. Podejrzanego ściga się jednak w każdym przypadku, gdy jego czyn doprowadził do śmierci człowieka (§ 6 ust. 1 JGG). Na tych samych warunkach sąd, po wszczęciu postępowania przygotowawczego lub po wniesieniu aktu oskarżenia, w drodze postanowienia umarza postępowanie karne do czasu zakończenia postępowania głównego (§ 6 ust. 3 JGG).

Jeżeli konieczne jest formalne pouczenie podejrzanego o niezgodności z prawem określonych czynów, takich jak czyn zgłoszony, oraz o ich możliwych konsekwencjach, zajmuje się tym sąd opiekuńczy na wniosek prokuratury (§ 6 ust. 2 JGG).

Ponadto, jeśli popełnionego przestępstwa zasadniczo nie uznaje się za poważne, nie doprowadziło ono do śmierci człowieka i nie jest konieczne zastosowanie kary, która odstraszyłaby oskarżonego od popełnienia kolejnych przestępstw, prokuratura proponuje oskarżonemu środki w trybie pozasądowym.

Są cztery rodzaje środków w trybie pozasądowym: grzywna przewidziana w § 200 kodeksu postępowania karnego (Strafprozessordnung, StPO), praca na cele społeczne (§ 201 i 202 StPO), okres nadzoru kuratorskiego przy zastosowaniu określonych warunków (§ 203 StPO) oraz mediacja między ofiarą a sprawcą (§ 204 StPO). Na tych samych warunkach sąd może także umorzyć postępowanie karne i nakazać zastosowanie środków w trybie pozasądowym.

Kolejną możliwością jest stwierdzenie winy bez nałożenia kary (§ 12 JGG) lub z ewentualnym nałożeniem kary (§ 13 JGG). Do stosowanych przy tym warunków należą instrukcje, środki kuratorskie i nakazy sądowe.

Zgodnie z § 12 JGG sąd powinien odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli na nieletniego przestępcę ma być nałożona jedynie łagodna kara i można przyjąć, że sam wyrok skazujący wystarczy, by odstraszyć sprawcę od popełniania kolejnych przestępstw.

Zgodnie z § 13 JGG w okresie od 1 roku do 3 lat nie można nałożyć kary za przestępstwo popełnione przez nieletniego, jeżeli można założyć, że wyrok skazujący i groźba kary, same w sobie lub w połączeniu z innymi środkami, odstraszą sprawcę od popełnienia kolejnych przestępstw.

Dopełnieniem katalogu reakcji wymiaru sprawiedliwości na przestępczość nieletnich jest możliwość wydania warunkowego lub bezwarunkowego wyroku skazującego.

Jeżeli konieczne jest formalne pouczenie podejrzanego o niezgodności z prawem określonych czynów, takich jak czyn zgłoszony, oraz o ich możliwych konsekwencjach, zajmuje się tym sąd opiekuńczy na wniosek prokuratury (§ 6 ust. 2 JGG).

Żeby uniknąć jego negatywnych konsekwencji, tymczasowe aresztowanie należy stosować tylko wtedy, gdy jest to konieczne i nie jest możliwy żaden inny środek. Tymczasowego aresztowania nie można stosować w przypadku wykroczeń.

Prokuratorzy i sędziowie muszą regularnie sprawdzać, czy tymczasowe aresztowanie jest konieczne. W związku z tym, a także w celu zbadania innych możliwości proceduralnych, należy organizować konferencje z udziałem osób z kręgu społecznego młodego sprawcy (tzw. „konferencje z siecią społecznościową”), co pozwoli uniknąć tymczasowego aresztowania.

Ponadto prawie w każdym przypadku należy przeprowadzić indywidualną ocenę („młodzieżowy wywiad środowiskowy”), która powinna uwzględniać zwłaszcza osobowość i dojrzałość, sytuację ekonomiczną, społeczną i rodzinną – w tym środowisko życia – oraz szczególne narażenie nieletniego przestępcy na zagrożenia.

W austriackim prawie karnym dotyczącym nieletnich zapewnia się także, aby sędziowie i prokuratorzy prowadzący postępowania karne przeciwko osobom młodym mieli szczególne kompetencje w tej dziedzinie i dostęp do specjalnych szkoleń.

Podsumowując, „instrumenty” przewidziane w austriackiej ustawie o sądach dla nieletnich pozwalają prokuratorom i sędziom podejmować jak najlepsze decyzje w postępowaniach karnych przeciwko nieletnim przestępcom oraz zapewniają najwyższy poziom środków sprawiedliwości naprawczej.

Ponadto dzięki transpozycji do prawa krajowego dyrektywy w sprawie postępowań karnych przeciwko nieletnim – dyrektywy (UE) 2016/800 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym, Dz.U. L 132 z 11.5.2016, s. 1 – osoby nieletnie są aktywnie reprezentowane przez adwokata podczas pierwszego przesłuchania przez policję (co było już przewidziane w odniesieniu do wszystkich – bez wyjątku – postępowań karnych w sprawach przestępstw). Dodatkowo należy tworzyć audiowizualny zapis przesłuchań przez policję i inne organy ścigania, jeśli jest to proporcjonalne (zwłaszcza, jeżeli adwokat jest nieobecny), a prawa nieletnich podejrzanych do informacji rozszerzono zgodnie z powyższą dyrektywą. Pozostałe przepisy tej dyrektywy odnoszą się do praw już ujętych w ustawie JGG.

• Prawa dzieci będących ofiarami przysługujące im w postępowaniu karnym

W austriackim postępowaniu karnym oprócz ogólnych praw ofiar (§ 66 i nast. StPO) istnieje wiele szczególnych praw i środków służących ochronie dzieci będących ofiarami, między innymi:

• wyznaczenie kuratora dla dzieci będących ofiarami w przypadkach, o których mowa w § 66a ust. 3 StPO;
• informowanie o ucieczce i ponownym schwytaniu więźnia oraz o jego pierwszym wyjściu bez dozoru z zakładu bądź o zbliżającym się lub faktycznym zwolnieniu więźnia, z uwzględnieniem instrukcji wydanych mu w celu ochrony ofiary, zgodnie z § 106 ust. 4 i § 149 ust. 5 austriackiej ustawy o systemie penitencjarnym (Strafvollzugsgesetz);
• wsparcie psychospołeczne i pomoc prawna w postępowaniu karnym na podstawie § 66b StPO (zob. poniżej);
• możliwość osobnego i skutecznego pod względem kontradyktoryjności przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym i postępowaniu głównym w celu uniknięcia bezpośredniego kontaktu między świadkami a oskarżonym (§ 165 i § 250 StPO);
• w przypadku przeprowadzenia takiego przesłuchania świadka zwalnia się z obowiązku składania dalszych zeznań, a protokół przesłuchania można odczytać na rozprawie głównej (§ 252 ust. 1 pkt 2a StPO);
• ochrona tożsamości świadka (§ 10 ust. 3, § 161 ust. 1 i § 162 StPO);
• ochrona prywatności ofiary (§ 228 ust. 4 StPO oraz § 7a ust. 1 pkt 1 ustawy medialnej [Mediengesetz]);
• możliwość przesłuchania w charakterze świadka w domu lub w innym miejscu (np. w razie choroby, słabości, uzasadnionych okoliczności – § 160 ust. 1 i § 247a StPO);
• ofiary, które nie ukończyły 18 lat, są zawsze uznawane za szczególnie bezbronne i mają w postępowaniu karnym, oprócz ogólnych praw ofiar, prawa szczególne określone w § 66a ust. 2 StPO:
  • prawo do przesłuchania przez osobę tej samej płci (art. 66a ust. 2 pkt 1);
  • prawo do skorzystania z tłumaczenia ustnego (art. 66 ust. 3) wykonywanego, w miarę możliwości, przez osobę tej samej płci podczas przesłuchania ofiary w trakcie postępowania przygotowawczego i rozprawy (pkt 1a);
  • prawo do odmowy odpowiedzi na pytania dotyczące szczegółów przestępstwa, jeżeli ofiara uzna, że te szczegóły nie mają znaczenia, bądź na pytania dotyczące okoliczności o bardzo osobistym charakterze (pkt 2);
  • prawo do żądania ostrożnego przesłuchania (§ 165 i § 250 ust. 3 StPO) w trakcie postępowania przygotowawczego i rozprawy, a w każdym przypadku w sposób opisany w § 165 ust. 3 StPO, w razie potrzeby przez biegłego (pkt 3) – zwłaszcza w przypadku małoletniej ofiary, której integralność seksualną naruszono w związku z przestępstwem zarzucanym oskarżonemu;
  • prawo do żądania wyłączenia jawności rozprawy (§ 229 ust. 1 StPO) (pkt 4);
  • prawo do natychmiastowej informacji otrzymywanej z urzędu, w rozumieniu § 172 ust. 4, § 177 ust. 5 i § 181a StPO (pkt 5);
  • prawo do obecności zaufanej osoby podczas przesłuchania (§ 160 ust. 2 StPO) (pkt 6);
• zgodnie z § 70 ust. 1 StPO ofiary szczególnie bezbronne należy poinformować o prawach przysługujących im na mocy § 66a StPO najpóźniej przed pierwszym przesłuchaniem;
• pouczenie o prawach ofiar należy podać w języku i w sposób, które są zrozumiałe dla ofiar, przy uwzględnieniu ich szczególnych potrzeb osobistych;
• zgodnie z § 160 ust. 3 StPO ofiary, które nie ukończyły jeszcze 14. roku życia, mozna przesłuchać wyłącznie w obecności zaufanej osoby, którą może być przedstawiciel ustawowy, asystent sądowy lub inna zaufana osoba. Wszystkie pozostałe ofiary, zwłaszcza te w wieku 14–18 lat, również mają prawo do przesłuchania w obecności wybranej przez siebie zaufanej osoby. Prawo to musi być określone w wezwaniu na przesłuchanie świadków;
  • po 1997 r. we wszystkich sądach prowadzących postępowania karne utworzono przyjazne dzieciom pokoje przesłuchań.

Ważnymi narzędziami w obszarze ochrony ofiar są między innymi wsparcie psychospołeczne i pomoc prawna w postępowaniu karnym, które przyznaje się określonym grupom osób nieodpłatnie, na ich wniosek.

Wsparcie psychospołeczne i pomoc prawna przysługują:

• osobom, które w wyniku umyślnego przestępstwa padły ofiarą aktu przemocy lub groźby karalnej, oraz osobom, których integralność seksualna została naruszona lub wobec których dopuszczono się nadużycia stosunku zależności przy popełnieniu takiego przestępstwa;
• bliskim członkom rodziny osoby, która straciła życie wskutek przestępstwa, lub członkom rodziny takiej osoby, którzy byli świadkami przestępstwa;
• ofiarom przestępstw o charakterze terrorystycznym;
• ofiarom typowych przestępstw z nienawiści w internecie. Obejmuje to uporczywe nękanie, długotrwałe prześladowanie za pośrednictwem środków telekomunikacji lub systemu informatycznego („cybermobbing”) oraz podżeganie. Obejmuje to również czyny zabronione takie jak: zniesławienie, oddalone już oskarżenie o popełnienie czynu karalnego, znieważenie i pomówienie, jeżeli istnieją podstawy, by przypuszczać, że danyczyn popełniono przy wykorzystaniu środków telekomunikacji lub systemu informatycznego;
• osobom małoletnim, które były świadkami aktów przemocy w swoim kręgu społecznym (przemoc w rodzinie, przemoc wobec dzieci).

Wsparcie dla ofiar jest konieczne do ochrony praw ofiary. Zapewnia je ośrodek wsparcia dla ofiar.

Wsparcie psychospołeczne polega na przygotowaniu ofiary do postępowania karnego i przygotowaniu jej na związane z nim obciążenie emocjonalne, towarzyszeniu ofierze podczas przesłuchań w charakterze świadka, świadczeniu usług pomocy prawnej i porad prawnych oraz profesjonalnego zastępstwa procesowego w postępowaniu karnym (§ 66b StPO). Osobom, które nie ukończyły 14. roku życia, a których integralność seksualna mogła zostać naruszona, udziela się każdorazowo wsparcia psychospołecznego bez konieczności składania wniosku.

Federalny Minister Sprawiedliwości jest uprawniony do zawierania umów z odpowiednimi, uznanymi instytucjami w celu zapewnienia wsparcia osobom, o których mowa powyżej, przy uwzględnieniu określonych wymogów prawnych (§ 66b ust. 3 pierwsza część zdania StPO). Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości zleciło świadczenie usług wsparcia psychospołecznego lub pomocy prawnej licznym odpowiednim, uznanym instytucjom. W wielu przypadkach podmioty te (np. ośrodki opieki nad dziećmi, ośrodki zapobiegania przemocy i centra interwencyjne) specjalizują się w pracy z dziećmi.

1. Zdolność dziecka do czynności prawnych

Zgodnie z kodeksem cywilnym (Código Civil) małoletni – tj. osoby, które nie ukończyły jeszcze 18. roku życia – co do zasady nie mają zdolności do czynności prawnych. W związku z tym czynności prawnych w imieniu małoletnich mogą dokonywać osoby sprawujące nad nimi władzę rodzicielską lub opiekę. Te dwie formy przedstawicielstwa ustawowego umożliwiają określonym osobom podejmowanie działań w imieniu i w interesie małoletniego.

Małoletnim poniżej 18. roku życia zasadniczo nie przysługuje również zdolność procesowa. W toku postępowania sądowego są oni reprezentowani przez swoich przedstawicieli ustawowych – nie dotyczy to jednak czynności, których mogą dokonywać osobiście i swobodnie. Małoletni, nad którymi władzę rodzicielską wykonują wspólnie oboje rodzice, są reprezentowani w sądzie przez rodziców. W takim przypadku wytoczenie powództwa przez małoletniego wiąże się z koniecznością uzyskania zgody obojga rodziców.

Konsekwencje wiążące się z dopuszczeniem się przez dzieci i osoby młode czynu, który w świetle prawa karnego klasyfikuje się jako przestępstwo, zależą od przedziału wiekowego sprawcy – na tej podstawie ustala się, który z przewidzianych systemów prawnych będzie miał zastosowanie w danym przypadku. Tak więc w przypadku gdy przestępstwo zostało popełnione przez:

• osoby, które nie ukończyły 12. roku życia – zastosowanie będzie miał system przewidziany w ustawie o ochronie dzieci i osób młodych, które znajdują się w sytuacji zagrożenia (Lei de Proteção de Crianças e Jovens em Perigo) (ustawa nr 147/99 z dnia 1 września 1999 r.), będącej aktem prawnym służącym wyłącznie do celów ochronnych;
• osoby w wieku od 12 do 16 lat – zastosowanie będzie miał system przewidziany w ustawie o opiece wychowawczej (Lei Tutelar Educativa) (ustawa nr 166/99 z dnia 14 września 1999 r.). W ustawie tej przewidziano środki opiekuńczo-wychowawcze służące zapewnieniu wychowania małoletniego w duchu przestrzegania obowiązującego prawa oraz zagwarantowaniu włączenia go do życia społecznego w godny i odpowiedzialny sposób;
• osoby, które ukończyły 16. rok życia – mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej i mogą podlegać karze, przy czym ocenę w tym zakresie przeprowadza się zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego (Código do Processo Penal). W odniesieniu do osób młodych w wieku od 16 do 21 lat zastosowanie ma specjalny system karny przewidziany w dekrecie z mocą ustawy nr 401/82 z dnia 23 września 1982 r.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

W skład portugalskiej struktury sądowniczej wchodzą sądy szczególne i wydziały dla małoletnich rozpoznające sprawy dotyczące m.in. uregulowania zakresu władzy rodzicielskiej, zobowiązań alimentacyjnych, przysposobienia, zastosowania środków opiekuńczych itp. Sprawy z udziałem małoletnich dotyczące kwestii związanych z azylem, imigracją i statusem uchodźcy rozpoznają sądy administracyjne.

Przykłady działań podejmowanych w celu przystosowania postępowań sądowych do potrzeb małoletnich/nieletnich przedstawiono w pkt 3 i 4. Innym przykładem są zmiany w kodeksie postępowania karnego wprowadzone w wyniku transpozycji dyrektywy (UE) 2016/800:

• w toku postępowań dotyczących handlu ludźmi lub przestępstw przeciwko wolności seksualnej i prawie do samostanowienia czynności procesowe z udziałem nieletnich, w tym rozprawy, przeprowadza się co do zasady przy drzwiach zamkniętych;
• uzyskiwanie wglądu do akt sądowych dotyczących sprawy, w której oskarżony jest osobą nieletnią, przez jakąkolwiek osobę niebędącą stroną postępowania jest zabronione, niezależnie od tego, czy osoby te mają prawnie uzasadniony interes w sprawie;
• oskarżony nieletni ma prawo do tego, by w toku postępowania towarzyszyły mu osoby wykonujące względem niego władzę rodzicielską, jego przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawująca nad nim faktyczną opiekę lub – w przypadku braku możliwości nawiązania kontaktu z tymi osobami lub jeżeli jest to uzasadnione szczególnymi okolicznościami związanymi z interesem małoletniego bądź wymogami postępowania, i tylko przez czas utrzymywania się tych okoliczności – inna odpowiednia osoba wskazana przez małoletniego i zaakceptowana przez właściwy organ sądowy.

3. Środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci

W sprawach cywilnych:

• postępowanie sądowe w sprawach dotyczących procedury przysposobienia przeprowadza się w trybie pilnym (art. 32 ustawy nr 143/2015 z dnia 8 września 2015 r.);
• zgodnie z ramami prawnymi postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego (Regime Geral do Processo Tutelar Cível) (zatwierdzonymi na mocy ustawy nr 141/2015 z dnia 8 września 2015 r.) (i) cywilne postępowania opiekuńcze, których przewlekłość mogłaby poważnie zagrozić dobru dziecka, są kontynuuje się również w okresie wakacji sądowych; (ii) postanowienia uznawane za pilne wydaje się w terminie maksymalnie dwóch dni; (iii) w przypadku zastosowania środka przymusu lub nałożenia kary dodatkowej w postaci zakazu kontaktów między rodzicami lub w przypadku poważnego zagrożenia praw i bezpieczeństwa ofiar przemocy domowej i innych form przemocy w rodzinie, takich jak fizyczne znęcanie się nad dziećmi i wykorzystywanie seksualne dzieci, prokuratura – w terminie 48 godzin od powzięcia informacji o zaistniałej sytuacji – zwraca się o uregulowanie kwestii związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej wobec małoletniego lub o zmianę sposobu, w jaki uregulowano te kwestie; (iv) przesłuchania i rozprawy mają charakter ciągły i można je przerwać wyłącznie w przypadku działania siły wyższej lub gdy jest to bezwzględnie konieczne.

W sprawach karnych:

• zgodnie z ustawą o opiece wychowawczej (ustawa nr 166/99 z dnia 14 września 1999 r.) (i) postępowania dotyczące nieletniego, w odniesieniu do którego zastosowano środek zapobiegawczy w postaci umieszczenia w placówce publicznej lub prywatnej, w ośrodku wychowawczym lub w instytucji w celu uzyskania opinii biegłego w przedmiocie osobowości nieletniego, są kontynuowane również w okresie wakacji sądowych; (ii) w przypadku stwierdzenia, że przewlekłość postępowania mogłaby poważnie zagrozić dobru nieletniego, sąd orzeka – w drodze postanowienia z uzasadnieniem – że dane postępowanie należy uznać za pilne i kontynuować je w okresie wakacji sądowych; (iii) w przypadku wniesienia zażalenia na postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci umieszczenia nieletniego w placówce postępowanie uznaje się za pilne i kontynuuje się je w okresie wakacji sądowych; (iv) postanowienia uznawane za pilne wydaje się w terminie dwóch dni.

4. Mechanizmy i procedury wsparcia dzieci a dobro dziecka

W toku postępowania sądowego w sprawach cywilnych oraz w toku postępowania w przedmiocie uregulowania kwestii związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej wysłuchanie małoletniego przeprowadza się, jeżeli ukończył on 12. rok życia, a w przypadku małoletniego poniżej 12. roku życia jeżeli jest on w stanie zrozumieć omawiane zagadnienia, biorąc pod uwagę jego wiek i stopień dojrzałości. Zasada wysłuchania małoletniego i zapewnienia mu możliwości udziału w postępowaniu jest ponadto jedną z zasad przewodnich postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego prowadzonego zgodnie z ramami prawnymi postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego. Art. 5 ust. 1 wspomnianych ram stanowi, że „małoletni mogą zostać wysłuchani, a organy sądowe muszą wziąć ich opinię pod uwagę przy ustalaniu, jakie działania będą w największym stopniu służyły ich dobru”.

Jeżeli małoletni jest ofiarą przestępstwa, w statucie ofiary (Estatuto da Vítima) (zatwierdzonym ustawą nr 130/2015 z dnia 4 września 2015 r. transponującą dyrektywę 2012/29/UE) przewidziano w szczególności

(i) prawo małoletniego do bycia wysłuchanym w toku postępowania karnego, przy należytym uwzględnieniu jego wieku i stopnia dojrzałości;

(ii) obowiązek wyznaczenia obrońcy w przypadku gdy interesy małoletniego i jego rodziców, przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nim faktyczną opiekę są ze sobą sprzeczne, a także gdy małoletni, który osiągnął odpowiedni stopień dojrzałości, wystąpi o to do sądu oraz

(iii) wymóg rejestrowania zeznań składanych przez nich w toku postępowania przygotowawczego w postaci nagrań dźwiękowych lub audiowizualnych w celu ich wykorzystania w charakterze dowodu podczas rozprawy. W tym celu tego rodzaju zeznania składa się w nieformalnych, intymnych warunkach, aby zapewnić w szczególności spontaniczność i szczerość udzielanych odpowiedzi.

Prawo małoletnich do udziału w postępowaniach i do bycia wysłuchanym regulują cztery rodzaje przepisów przewidzianych w ustawie o ochronie dzieci i osób młodych, które znajdują się w sytuacji zagrożenia:

a) przepisy dotyczące małoletnich, którzy ukończyli 12. rok życia;

b) przepisy dotyczące małoletnich, którzy nie ukończyli 12. roku życia,

c) przepisy odnoszące się do małoletnich w dowolnym wieku oraz

d) przepisy dotyczące małoletnich, w których jedynym kryterium jest stopień dojrzałości.

Jedną z ogólnych zasad postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna przewidzianego w ustawie o opiece wychowawczej jest zasada wysłuchania małoletniego (art. 47). W ustawie tej zagwarantowano również małoletnim prawo do udziału w postępowaniu na wszystkich jego etapach, nawet wówczas, gdy zostali oni zatrzymani lub osadzeni w areszcie. Małoletniemu należy zapewnić możliwość korzystania z tego prawa w taki sposób, aby w możliwie jak największym stopniu zagwarantować poszanowanie jego wolności osobistej i aby podlegał on możliwie jak najmniejszym ograniczeniom (art. 45).

5. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Co do zasady orzeczenia wydawane w postępowaniach cywilnych, w których małoletni występują w charakterze powodów lub pozwanych, wykonuje się w taki sam sposób jak analogiczne orzeczenia wydawane w sprawach, w których powodami lub pozwanymi są osoby pełnoletnie.

W określonych przypadkach i okolicznościach uzasadnione może być jednak zastosowanie szczególnych ram prawnych. Jeżeli chodzi na przykład o orzeczenie w przedmiocie uregulowania kwestii związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej, w przypadku ryzyka niezastosowania się do treści tego orzeczenia sąd może zarządzić objęcie procesu wdrażania poczynionych ustaleń nadzorem służb doradztwa technicznego przez określony czas (ramy prawne postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego). W przypadku zobowiązań alimentacyjnych niespełnienie obowiązku alimentacyjnego jest zagrożone sankcją karną, przy czym postępowanie w tym zakresie wszczyna się z oskarżenia prywatnego [art. 250 kodeksu karnego (Código Penal)].

Na gruncie prawa karnego trzy środki zabezpieczające przewidziane w ustawie o opiece wychowawczej (przekazanie małoletniego rodzicom, przedstawicielowi ustawowemu, rodzinie zastępczej, osobie sprawującej nad nim faktyczną pieczę lub innej odpowiedniej osobie, na której spoczywają określone obowiązki względem małoletniego; umieszczenie małoletniego w placówce publicznej lub prywatnej oraz umieszczenie małoletniego w ośrodku wychowawczym) zostają zastąpione przez sąd z urzędu lub po wniesieniu stosownego wniosku, jeżeli sąd stwierdzi, że zastosowany środek nie zapewnia możliwości osiągnięcia zamierzonych celów. Niezależnie od danego przypadku sąd poddaje tego rodzaju środki przeglądowi co dwa miesiące.

W orzeczeniu sąd wyznacza organ odpowiedzialny za monitorowanie wdrażania zastosowanego środka i zapewnienie jego wykonania. Poza przypadkami, w których organ odpowiedzialny za monitorowanie wdrażania środka i zapewnienie jego wykonania został określony w obowiązujących przepisach, sąd może powierzyć zadanie wykonania środka służbie publicznej, instytucji opieki społecznej, organizacji pozarządowej, stowarzyszeniu, klubowi sportowemu lub dowolnemu innemu podmiotowi publicznemu lub prywatnemu bądź dowolnej innej osobie, które uzna za odpowiednie. Wyznaczony w ten sposób podmiot informuje sąd – na warunkach przewidzianych w prawie i z określoną w nim częstotliwością lub, w braku stosownych przepisów w tym zakresie, z częstotliwością określoną przez sąd – o przebiegu procesu wdrażania zastosowanego środka oraz o postępach w procesie wychowawczym małoletniego, a także o wszelkich okolicznościach, które mogłyby uzasadniać dokonanie przeglądu zastosowanych środków.

6. Przysposobienie

Przysposobienie stanowi jeden ze sposobów ustanowienia stosunku filiacji między małoletnim pozbawionym rodziny a osobą lub parą w drodze wyroku sądu. Sąd wydaje orzeczenie w przedmiocie przysposobienia wyłącznie w przypadku wystąpienia przesłanek uzasadniających jego dokonanie. Wydanie takiego orzeczenia przynosi wymierne korzyści małoletniemu i nie zmusza pozostałych dzieci przysposabiającego (przysposabiających) do niesprawiedliwych wyrzeczeń, przy czym można z dużą dozą prawdopodobieństwa oczekiwać, że więź między przysposabiającym (przysposabiającymi) a dzieckiem lub młodą osobą będzie równoważna stosunkowi pokrewieństwa.

Z chwilą wydania orzeczenia o przysposobieniu przysposobione dziecko lub osoba młoda:

• nabywa status dziecka przysposabiającego (przysposabiających) do wszystkich celów prawnych, co skutkuje przyznaniem mu praw i nałożeniem na niego obowiązków analogicznych do tych wynikających z naturalnego stosunku filiacji, i staje się członkiem rodziny przysposabiającego (przysposabiających);
• zaprzestaje utrzymywania stosunków rodzinnych i kontaktów ze swoją rodziną biologiczną, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w obowiązujących przepisach – w szczególności jeżeli chodzi o kontakty z rodzeństwem biologicznym – o ile rodzice adopcyjni wyrażą na to zgodę i o ile utrzymywanie tego rodzaju kontaktów będzie służyło dobru dziecka przysposobionego;
• zrzeka się prawa do posługiwania się swoim pierwotnym nazwiskiem i przyjmuje nazwisko przysposabiającego (przysposabiających);
• może – na wniosek przysposabiającego (przysposabiających) i jeżeli sąd uzna, że służy to dobru dziecka i będzie sprzyjało jego integracji z nową rodziną – zmienić swoje imię.

Zgodnie z kodeksem cywilnym przysposabiającymi mogą być:

• dwie osoby (również tej samej płci), które ukończyły 25. rok życia i które pozostawały w związku małżeńskim przez okres dłuższy niż cztery lata (uwzględniając czas spędzony w związku partnerskim bezpośrednio przed zawarciem małżeństwa), o ile nie są w separacji;
• osoba, która ukończyła 30. rok życia lub 25. rok życia, jeżeli przysposabiany jest dzieckiem jej małżonka.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że co do zasady:

• przysposabiający nie powinien mieć ukończonych 60 lat w chwili formalnego powierzenia mu dziecka lub osoby młodej w celu przysposobienia;
• w przypadku przysposabiającego, który ukończył 50. rok życia, różnica wieku między przysposabiającym a przysposabianym nie może przekraczać 50 lat, chyba że za przysposobieniem przemawiają ważne względy i służy ono dobru przysposabianego (np. przysposabiany jest bratem/siostrą innych przysposobionych, a różnica 50 lat dotyczy wyłącznie tego jednego przysposabianego).

Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył lat 12. Sąd powinien wysłuchać takiego przysposabianego w obecności prokuratora na warunkach określonych w przepisach regulujących kwestie związane z przesłuchiwaniem małoletnich w toku postępowania w sprawie ustanowienia opiekuna cywilnoprawnego i zgodnie z tymi przepisami.

Zgodnie z ustawą nr 143/2015 z dnia 8 września 2015 r. przysposobieni, którzy nie ukończyli 16. roku życia, nie mogą ubiegać się o udostępnienie im informacji na temat ich pochodzenia. Po ukończeniu 16. roku życia przysposobiony może wyraźnie zażądać udostępnienia mu takich informacji. Do chwili ukończenia 18. roku życia warunkiem zapoznania się z tymi informacjami jest jednak zawsze uzyskanie zgody rodziców adopcyjnych lub przedstawiciela ustawowego przysposobionego. W przypadku gdy u podstaw wniosku o udostępnienie tych informacji leżą istotne względy, w szczególności jeżeli zagrożone jest zdrowie przysposobionego małoletniego, sąd może – na wniosek rodziców lub prokuratury – wyrazić zgodę na udostępnienie informacji na temat pochodzenia przysposobionego małoletniego.

Kwestie związane z przebiegiem postępowań w sprawie o przysposobienie na szczeblu krajowym i międzynarodowym oraz kwestie dotyczące ingerencji właściwych organów w te postępowania uregulowano w ustawie nr 143/2015 z dnia 8 września 2015 r.

1. Zdolność procesowa dziecka

Zdolność prawna (capacitatea de folosinţă) to zdolność osoby do posiadania praw i obowiązków o charakterze cywilnym. Rozpoczyna się z chwilą narodzin, a kończy z chwilą śmierci danej osoby.

Zdolność do czynności prawnych (capacitatea de exerciţiu) to zdolność do samodzielnego wykonywania czynności prawnych o charakterze cywilnym. Nabywa się ją w pełnym wymiarze, gdy kończy się 18. rok życia.

Osoby małoletnie nabywają także pełną zdolność do czynności prawnych przez zawarcie małżeństwa.

W uzasadnionych przypadkach sąd opiekuńczy (instanţa de tutelă) może uznać pełną zdolność do czynności prawnych osoby małoletniej, która skończyła 16 lat. W tym celu wysłuchuje m.in. rodziców lub opiekunów małoletniego, a w stosownych przypadkach bierze również pod uwagę opinię rady rodzinnej.

Małoletni, którzy ukończyli 14 lat, mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych wykonuje je za zgodą rodziców lub, w stosownych przypadkach, opiekuna, a w sytuacjach przewidzianych prawem również na podstawie ewentualnej opinii rady rodzinnej oraz zezwolenia sądu opiekuńczego.

Osoby fizyczne nieposiadające zdolności do czynności prawnych (małoletni poniżej 14. roku życia, osoby podlegające specjalnym środkom opiekuńczym) są reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego.

Dzieci w wieku poniżej 14 lat nie ponoszą odpowiedzialności karnej. Nieletni w wieku 14–16 lat ponoszą odpowiedzialność karną tylko wtedy, gdy udowodniono, że działali z rozmysłem, natomiast nieletnich, którzy ukończyli 16 lat, pociąga się do odpowiedzialności karnej zgodnie z prawem.

Wobec nieletniego, który w chwili popełnienia przestępstwa miał od 14 do 18 lat stosuje się nieizolacyjny środek wychowawczy. Izolacyjny środek wychowawczy można wobec takiej osoby zastosować w następujących przypadkach:

1. jeżeli dana osoba popełniła inne przestępstwo, w związku z którym nałożono i wykonano środek wychowawczy lub jego wykonanie rozpoczęło się przed popełnieniem rozpoznawanego przestępstwa;
2. gdy karą przewidzianą prawem za popełnione przestępstwo jest pozbawienie wolności na co najmniej 7 lat lub dożywotnie pozbawienie wolności.

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego Mechanizmy i procedury wsparcia ustanowione z myślą o dzieciach

Sąd Rodzinny i Nieletnich w Braszowie (Tribunalul pentru Minori şi Familie Braşov) jest jedynym takim wyspecjalizowanym sądem w Rumunii.

Jest właściwy zarówno w sprawach karnych (w których co najmniej jeden z oskarżonych, jeden z pokrzywdzonych lub jedna ze stron cywilnych jest osobą nieletnią lub małoletnią), jak i w sprawach cywilnych (w sporach dotyczących umieszczania w placówce i przysposobienia).

Właściwość miejscowa Sądu Rodzinnego i Nieletnich w Braszowie obejmuje okręg Braszów, natomiast inne sprawy dotyczące nieletnich lub małoletnich są rozpoznawane przez sądy powszechne.

W przypadku dzieci będących ofiarami za ocenę i zapewnianie usług wsparcia i ochrony odpowiadają wyspecjalizowane wydziały Dyrekcji Generalnych ds. Pomocy Społecznej i Ochrony Dzieci (Direcțiile Generale de Asistență Socială și Protecție a Copilului), interweniujące w zakresie nadużyć, zaniedbań, handlu ludźmi, migracji i repatriacji na podstawie ustawy nr 272/2004 w sprawie ochrony i propagowania praw dziecka oraz decyzji rządowej nr 49/2011 zatwierdzającej ramowe metody prewencji i interwencji w ramach multidyscyplinarnych zespołów i sieci w przypadkach przemocy wobec dzieci i przemocy domowej oraz metody interdyscyplinarnych i międzyinstytucjonalnych interwencji w przypadkach dzieci wykorzystywanych i dzieci zagrożonych wyzyskiem w pracy, dzieci będących ofiarami handlu ludźmi oraz rumuńskich dzieci migrujących, które są ofiarami różnych form przemocy w innych państwach.

W 2020 r. przy Ministerstwie Sprawiedliwości (Ministerul Justiției) utworzono grupę roboczą ds. ofiar. Do najważniejszych celów realizowanych przez tę grupę należą: tworzenie specjalnych pokojów przesłuchań dla małoletnich, prowadzenie specjalistycznych szkoleń na temat postępowania w przypadku różnego rodzaju przestępstw i ofiar, tworzenie nieformalnej sieci specjalistów działających na rzecz ofiar przestępstw seksualnych oraz poprawa usług kryminalistycznych dla ofiar przestępstw.

Organizacja Save the Children Romania (Salvaţi Copiii România), we współpracy z Dyrekcją Generalną ds. Pomocy Społecznej i Ochrony Dzieci działającą w Sektorze 6 w Bukareszcie, otworzyła pierwszy pilotażowy ośrodek typu Barnahus dla dzieci będących ofiarami niegodziwego traktowania w celach seksualnych i skrajnej przemocy domowej. Działalność ośrodka opiera się na zintegrowanym modelu Barnahus, obejmującym kompleksowe usługi, badania psychologiczne i lekarskie oraz wysłuchanie i ochronę dzieci będących ofiarami niegodziwego traktowania w celach seksualnych i skrajnej przemocy domowej.

Prokuratura działająca przy Wysokim Trybunale Kasacyjnym i Sprawiedliwości (Înalta Curte de Casație și Justiție), we współpracy z Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA), Ministerstwem Sprawiedliwości oraz Dyrekcjami Generalnymi ds. Pomocy Społecznej i Ochrony Dzieci, na początku 2022 r. rozpoczęła realizację projektu, którego celem ogólnym jest zapewnienie efektywności, dostępności i jakości systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych z udziałem dzieci będących ofiarami przestępstw, w tym przestępstw z nienawiści. Prace w ramach projektu obejmują: renowację, organizację i wyposażenie 35 pokojów przesłuchań dla małoletnich, opracowanie dwóch analiz tematycznych dotyczących sytuacji w zakresie przestępstw z nienawiści i sytuacji dzieci będących ofiarami przestępstw, opracowanie wytycznych (w zakresie identyfikacji i ścigania przestępstw z nienawiści oraz przesłuchiwania małoletnich ofiar i ścigania popełnionych przeciwko nim przestępstw) oraz organizację specjalistycznych szkoleń dla prokuratorów i innych grup zawodowych, żeby zwiększyć ich wiedzę i świadomość w zakresie potrzeb ofiar przestępstw z nienawiści i dzieci będących ofiarami przestępstw, w tym dzieci należących do mniejszości romskiej.

Dzięki realizacji wcześniej opracowanego projektu szkoleń zawodowych i budowania zdolności wymiaru sprawiedliwości Najwyższa Rada Sądownictwa (Consiliul Superior al Magistraturii) oferuje obecnie 47 pokojów przesłuchań dla małoletnich w sądach w całym kraju, a pomieszczenia te są zgodnie z międzynarodowymi standardami przesłuchiwania małoletnich.

Jednocześnie kodeks postępowania karnego (Codul de procedură penală) stanowi, że w celu ochrony prywatności lub godności pokrzywdzonego, a także w przypadku, gdy zwolnienie lub ucieczka sprawcy mogą zagrozić prywatności lub godności pokrzywdzonego lub wyrządzić mu szkodę, niezależnie od jej charakteru i zakresu, organ ścigania może zarządzić przewidziane prawem środki ochrony pokrzywdzonego. Za osoby szczególnie narażone uznaje się dzieci, ofiary pozostające na utrzymaniu sprawcy, ofiary terroryzmu, przestępczości zorganizowanej, handlu ludźmi, przemocy w bliskich związkach, przemocy seksualnej i wykorzystywania seksualnego, ofiary przestępstw z nienawiści, dyskryminacji i uprzedzeń, zwłaszcza ze względu na cechy osobiste, a także osoby z niepełnosprawnościami oraz ofiary, które doznały znacznej szkody ze względu na powagę przestępstwa.

Także kodeks postępowania karnego zawiera przepisy dotyczące przesłuchiwania małoletnich.

Stwierdzono w nim, że przesłuchania pokrzywdzonych i świadków w wieku poniżej 14 lat należy przeprowadzać w obecności jednego z rodziców, opiekuna, osoby, której powierzono wychowanie i kształcenie dziecka, lub przedstawiciela placówki, której powierzono wychowanie i kształcenie dziecka, oraz w obecności psychologa powołanego przez organ sądowy. Psycholog udziela małoletniemu fachowych porad przez cały czas trwania postępowania sądowego.

Wobec pokrzywdzonych ze stwierdzonymi zgodnie z prawem szczególnymi potrzebami w zakresie ochrony organ sądowy nakazuje zastosowanie co najmniej jednego z następujących środków, bez uszczerbku dla prawidłowego przebiegu postępowania lub dla praw i interesów stron:

1. przesłuchanie pokrzywdzonych w pomieszczeniach zaprojektowanych lub przystosowanych do tego celu;
2. przesłuchanie pokrzywdzonych w obecności psychologa lub innej osoby specjalizującej się w doradztwie dla ofiar bądź przy pomocy tych osób;
3. prowadzenie przesłuchania i ewentualnych ponownych przesłuchań przez tę samą osobę, o ile jest to możliwe i jeśli organ sądowy uzna, że nie ma to wpływu na prawidłowy przebieg postępowania ani na prawa i interesy stron;
4. przesłuchanie pokrzywdzonych przy użyciu wideokonferencji lub innych technicznych środków komunikacji w miejscu, w którym korzystają oni ze środka ochrony w postaci czasowego zakwaterowania.

W trakcie przesłuchań i, w stosownych przypadkach, ponownych przesłuchań przez ograny prowadzące postępowanie przygotowawcze osób pokrzywdzonych, które są ofiarami przestępstw niewłaściwego traktowania małoletnich, przemocy domowej, handlu ludźmi i wykorzystywania osób szczególnie narażonych, przestępstw przeciwko wolności i integralności seksualnej itp., a także w innych sytuacjach, w których ze względu na okoliczności przestępstwa uznaje się to za konieczne, czynności prowadzi wyłącznie osoba tej samej płci, co osoba pokrzywdzona. Jeśli nie jest to możliwe, przesłuchania te może prowadzić osoba, która nie jest tej samej płci, co osoba pokrzywdzona, za zgodą adwokata oraz psychologa lub innej osoby specjalizującej się w doradztwie dla pokrzywdzonych, bez uszczerbku dla prawidłowego przebiegu postępowania bądź praw i interesów stron.

Zgodnie z kodeksem postępowania karnego sprawy dotyczące małoletnich pokrzywdzonych będących ofiarami przestępstw niewłaściwego traktowania małoletnich, przemocy domowej, handlu ludźmi lub wykorzystywania osób szczególnie narażonych, przestępstw przeciwko wolności i integralności seksualnej itp. rozpatruje się w trybie pilnym i priorytetowym. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni w wieku poniżej 16 lat, wobec którego dopuszczono się przestępstwa niewłaściwego traktowania małoletnich, przemocy domowej, handlu ludźmi lub wykorzystywania osób szczególnie narażonych, przestępstwa przeciwko wolności i integralności seksualnej itp., sąd – jeżeli uzna, że przedstawienie niektórych dowodów może mieć negatywny wpływ na małoletniego – nakazuje wyłączenie go od udziału w rozprawie.

Ponadto kodeks postępowania karnego przewiduje, że wobec nieletniego można w drodze wyjątku zastosować zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie tylko pod warunkiem, że wpływ pozbawienia wolności na jego osobowość i rozwój nie będzie nieproporcjonalny do celu zastosowania tego środka.

Czas trwania tymczasowego aresztowania ustala się z uwzględnieniem wieku oskarżonego w dniu, w którym nakazano zastosowanie, przedłużenie lub utrzymanie tego środka.

Kodeks cywilny (Codul civil) stanowi, że w administracyjnych lub sądowych postępowaniach dotyczących dziecka, które ukończyło 10. rok życia, obowiązkowe jest przesłuchanie tego dziecka. Można jednak przesłuchać również dzieci młodsze, jeżeli właściwy organ uzna to za konieczne do wydania orzeczenia w danej sprawie. Prawo do bycia wysłuchanym wiąże się z tym, że dziecko może zwrócić się o dowolne informacje i stosownie do swojego wieku je otrzymać, wyrażać swoją opinię oraz – jeśli zostanie ona uszanowana – uzyskać informacje o jej możliwych konsekwencjach, a także o konsekwencjach wszelkich decyzji, które dotyczą dziecka. Opinie przesłuchiwanego dziecka bierze się pod uwagę stosownie do jego wieku i dojrzałości.

3. Szkolenie specjalistów

Najwyższa Rada Sądownictwa, jako promotor projektu, we współpracy z Krajowym Instytutem Sądownictwa (Institutul Național al Magistraturi), Krajową Szkołą Administracji Sądowej (Şcoala Naţională de Grefieri) i Norweską Administracją Sądową, realizuje wcześniej opracowany projekt w zakresie szkolenia kadr i budowania zdolności wymiaru sprawiedliwości, finansowany z programu „Sprawiedliwość” będącego częścią Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014–2021.

W ramach tego projektu Najwyższa Rada Sądownictwa i Krajowy Instytut Sądownictwa ogłosiły rozpoczęcie procedury wyboru eksperta w celu opracowania programu długookresowych szkoleń z zakresu „technik przesłuchiwania małoletnich w postępowaniu cywilnym (wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku)”. Ekspert zostanie wyłoniony spośród specjalistów prowadzących szkolenia na temat „technik przesłuchiwania małoletnich”, organizowane w ramach projektu, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki ludności romskiej.

W rezultacie powstanie użyteczne narzędzie na potrzeby Krajowego Instytutu Sądownictwa, które umożliwi długookresowe ustawiczne szkolenie sędziów i prokuratorów w zakresie technik przesłuchiwania małoletnich, zarówno w postępowaniach cywilnych, jak i karnych, oraz będzie stanowiło podstawę spójnego podejścia do działań na szczeblu krajowym i europejskim.

Program długookresowych szkoleń z zakresu „technik przesłuchiwania małoletnich (wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku)” ma zapewnić praktyczne wsparcie kadrze szkoleniowej Krajowego Instytutu Sądownictwa, a konkretnie – spójne podejście do przesłuchiwania małoletnich. Przyswojenie takich technik przyczyni się do propagowania wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku jako nadrzędnej reguły rumuńskiego systemu sądowego.

4. Dostępność środków zaskarżenia

Do małoletnich nie mają zastosowania żadne przepisy szczególne.

W sprawach cywilnych odwołanie mogą wnieść strony postępowania, które wykażą uzasadniony interes, oraz – jeśli tak przewidziano w przepisach – inne organy lub osoby uznające wyrok za niesłuszny. Prokurator może wnieść środek zaskarżenia wyroku sądowego w sytuacji, gdy jest to konieczne do ochrony praw, wolności i uzasadnionych interesów małoletnich, osób korzystających z porady prawnej lub podlegających specjalnym środkom opiekuńczym oraz osób zaginionych, a także w innych przypadkach wyraźnie przewidzianych prawem.

W postępowaniu karnym pomoc prawna dla nieletniego podejrzanego lub oskarżonego jest obowiązkowa. Pomoc prawna dla pokrzywdzonego jest obowiązkowa, gdy nie ma on zdolności do czynności prawnych lub ta zdolność jest ograniczona, a także gdy pokrzywdzony jest ofiarą przestępstwa niewłaściwego traktowania małoletnich, przemocy domowej, handlu ludźmi lub wykorzystywania osób szczególnie narażonych, przestępstwa przeciwko wolności i integralności seksualnej itp.

5. Przysposobienie

Przysposobienie to czynność prawna tworząca stosunek rodzic–dziecko między przysposabiającym a przysposabianym oraz więzi rodzinne między przysposabianym a członkami rodziny przysposabiającego.

Do przysposobienia mają zastosowanie wszystkie następujące zasady: dobro dziecka, konieczność zapewnienia wychowania i edukacji dziecka w rodzinnym otoczeniu, ciągłość wychowania i edukacji dziecka, z uwzględnieniem jego pochodzenia etnicznego, językowego, religijnego i kulturowego, a także celowość wszelkich czynności związanych z procedurą przysposobienia.

Procedurę przysposobienia regulują art. 451–482 kodeksu cywilnego.

1. Zdolność procesowa dziecka

W Finlandii minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 15 lat.

W pozostałych sprawach minimalny wiek, jaki powód musi osiągnąć, aby wnieść sprawę do sądu, wynosi 12 lat (sprawy dotyczące zdrowia lub umieszczenia w pieczy), 15 lat (sprawy dotyczące zatrudnienia, azylu, migracji, edukacji lub kar administracyjnych) i 18 lat (sprawy rodzinne).

2. Dostępność rozwiązań pozwalających dostosować przebieg postępowania do potrzeb małoletniego/nieletniego

Odpowiedzialność za prowadzenie dochodzeń w sprawach dotyczących dzieci powierza się w miarę możliwości policjantom, którzy przeszli odpowiednie szkolenia lub którzy dysponują stosownym doświadczeniem. Większe jednostki policji tworzą odrębne wydziały lub zatrudniają wyspecjalizowanych policjantów w celu prowadzenia dochodzeń w sprawach o przestępstwa popełniane wobec dzieci. Co do zasady we wszystkich jednostkach policji odpowiedzialność za prowadzenie dochodzeń w sprawach o przestępstwa popełniane wobec dzieci powierza się funkcjonariuszom posiadającym odpowiednie umiejętności zawodowe i szczególne kwalifikacje w zakresie prowadzenia tego typu dochodzeń.

Prokuratura utworzyła sieć wyspecjalizowanych prokuratorów, aby zagwarantować dostępność wiedzy fachowej w odpowiednich dziedzinach specjalizacji oraz aby podtrzymywać i rozwijać umiejętności zawodowe prokuratorów. W ramach sieci funkcjonuje również grupa wyspecjalizowanych prokuratorów zajmujących się problematyką przemocy wobec dzieci i kobiet. Prokuratorzy należący do tej grupy szkolą innych prokuratorów, przekazując im wiedzę fachową z dziedziny, w której się specjalizują.

Odpowiedzialność za prowadzenie śledztw w sprawach dotyczących dzieci powierza się w miarę możliwości prokuratorom, którzy przeszli odpowiednie szkolenia lub którzy dysponują stosownym doświadczeniem.

Rzecznik Praw Dziecka wspiera interesy dzieci i dąży do zagwarantowania dzieciom możliwości korzystania z przysługujących im praw w ogólnym sensie, ale nie zajmuje się konkretnymi sprawami.

3. Mechanizmy i procedury wsparcia ustanowione z myślą o dzieciach

Począwszy od 2016 r. w sprawach, w których pokrzywdzony wymaga szczególnej ochrony, sąd w toku postępowania może przeprowadzić dowód również z nagrania wideo z udziałem pokrzywdzonego w wieku od 15 do 17 lat.

Zgodnie z ustawą o postępowaniu przygotowawczym organ prowadzący postępowanie przygotowawcze w razie potrzeby zasięga opinii lekarza lub innego biegłego, aby ustalić, czy osoba, która nie ukończyła jeszcze 18. roku życia, może uczestniczyć w określonych czynnościach dochodzeniowo-śledczych.

Co do zasady pokrzywdzonych i świadków będących dziećmi przesłuchują policjanci, którzy przeszli odpowiednie szkolenia lub którzy mają doświadczenie w tej dziedzinie. Dziecko przesłuchać może również pracownik służby zdrowia.

W porozumieniu ze szpitalami uniwersyteckimi w większych miastach utworzono specjalne ośrodki wiedzy eksperckiej specjalizujące się w przesłuchiwaniu małoletnich pokrzywdzonych. Policja ściśle współpracuje z tymi ośrodkami.

4. Szkolenie specjalistów

Ministerstwo Sprawiedliwości regularnie organizuje zaawansowane szkolenia w zakresie psychologii dziecięcej, psychologii prawa, praw ofiar, praw człowieka oraz szczególnych potrzeb ofiar niegodziwego traktowania w celach seksualnych przeznaczone dla sędziów, pracowników sądów i osób odpowiedzialnych za udzielanie pomocy prawnej. W szkoleniach tych mogą uczestniczyć również prokuratorzy.

Prokuratura generalna organizuje szkolenia dla prokuratorów prowadzących śledztwa w sprawach dotyczących niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych i fizycznego znęcania się nad dziećmi. Wspomniane szkolenia są poświęcone zagadnieniom takim jak rozwój dziecka, psychologia dziecięca oraz sposoby przesłuchiwania dzieci.

Szkolenia dla policjantów obejmują szkolenia w zakresie psychologii dziecięcej, umiejętności komunikacyjnych i sposobów przesłuchiwania dzieci. Specjaliści, którzy pomyślnie przeszli specjalistyczne szkolenie organizowane przez Krajową Radę Policji, uzyskują szczególny status biegłych.

5. Dostępność środków zaskarżenia

Postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania można zaskarżyć do prokuratora generalnego, który może skierować sprawę do ponownego rozpoznania.

6. Życie rodzinne

Pierwszym etapem procesu przysposobienia jest poradnictwo w zakresie przysposobienia – tego rodzaju porad udzielają gminne organy opieki społecznej oraz organizacja Save the Children Finland. Zainteresowane osoby mogą uzyskać porady w kwestii przysposobienia nieodpłatnie. Na potrzeby złożenia wniosku o udzielenie zgody na przysposobienie i wniosku o formalne zatwierdzenie przysposobienia podmiot udzielający porad w zakresie przysposobienia sporządza sprawozdanie pisemne dotyczące procesu udzielania tego rodzaju porad. We wspomnianym sprawozdaniu należy zawrzeć wymagane informacje na temat osób zainteresowanych przysposobieniem i ich sytuacji życiowej.

Na podstawie otrzymanego sprawozdania Rada ds. Przysposobienia podejmuje decyzję o udzieleniu zgody na przysposobienie. Przysposobienie małoletniego wymaga uzyskania zgody Rady ds. Przysposobienia – dotyczy to zarówno przysposobienia na gruncie prawa krajowego, jak i przysposobienia międzynarodowego. Udzielona zgoda jest ważna przez dwa lata. Wnioskodawcy mogą wystąpić o przedłużenie okresu jej ważności.

W Finlandii przewidziano wyłącznie jeden rodzaj przysposobienia. Po formalnym zatwierdzeniu przysposobienia przysposobionego uznaje się za dziecko rodziców adopcyjnych – przestaje być on tym samym dzieckiem swoich wcześniejszych rodziców.

Uzyskanie zgody na przysposobienie nie jest konieczne, jeżeli przysposabiany jest dzieckiem małżonka przyszłego przysposabiającego lub dzieckiem, nad którym przyszły przysposabiający sprawował już opiekę i które wychowywał w ustalony sposób.

Co do zasady przysposabiający dziecko zamieszkałe poza terytorium Finlandii mają obowiązek – poza skorzystaniem z usług poradnictwa w zakresie przysposobienia – każdorazowo wystąpić z wnioskiem do służb zajmujących się sprawami o przysposobienie międzynarodowe. Usługi w tym zakresie świadczą Wydział Usług Społecznych w Urzędzie Miasta Helsinek, organizacja Save the Children Finland i NGO Interpedia.

Procedura przysposobienia kończy się wydaniem orzeczenia sądowego o przysposobieniu.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Finlandii (534 Kb)

1. Minimalny wiek, jaki powód musi osiągnąć, aby samodzielnie wnieść sprawę do sądu

W Szwecji minimalny wiek odpowiedzialności karnej wynosi 15 lat. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego oraz sprawy dotyczące zatrudnienia, migracji, azylu i kar administracyjnych mogą wnieść do sądu osoby, które ukończyły 18 lat. Jeżeli chodzi o sprawy dotyczące edukacji, próg ten wynosi 16 lat, a w przypadku spraw dotyczących zdrowia (wyłącznie wówczas, gdy dotyczą one przymusowego umieszczenia/leczenia w szpitalu psychiatrycznym) oraz umieszczenia w placówce opiekuńczo-wychowawczej – 15 lat (przy czym dzieci są zazwyczaj w takim postępowaniu stroną bierną, a nie czynną).

2. Wyspecjalizowane instytucje i właściwe organy

W Szwecji nie funkcjonują sądy szczególne rozpoznające sprawy z udziałem nieletnich sprawców przestępstw. Dzieci, które nie ukończyły jeszcze 15. roku życia, nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej – zamiast tego umieszcza się je w pieczy służb opieki społecznej. Sprawy z udziałem dzieci w wieku od 15 do 18 lat rozpoznają natomiast sądy powszechne. W Szwecji wyróżnia się sądy powszechne i sądy administracyjne. Sądy te działają równolegle. W ramach systemu sądów administracyjnych rozpoznaje się skargi na decyzje administracyjne.

Sądy powszechne rozpoznają sprawy na gruncie prawa cywilnego oraz sprawy dotyczące prawa pieczy nad dzieckiem, miejsca zamieszkania dziecka i prawa do kontaktów z dzieckiem. W Szwecji nie funkcjonują żadne instytucje specjalizujące się w problematyce praw dzieci w postępowaniach cywilnych. Sądy powszechne są właściwe do rozpoznawania większości sporów na gruncie prawa rodzinnego.

3. Przyjęte środki z zakresu prawa i polityki pozwalające uniknąć zbędnej zwłoki w rozpoznawaniu spraw z udziałem dzieci

Jeżeli dziecko jest podejrzane o popełnienie przestępstwa, jego rodziców lub inną osobę odpowiedzialną za sprawowanie nad nim opieki należy możliwie najszybciej powiadomić o domniemanym popełnieniu przestępstwa przez dziecko i zamiarze przesłuchania dziecka. Rodzice dziecka powinni być obecni podczas jego przesłuchania. Jeżeli przestępstwo jest poważne, o jego popełnieniu należy również możliwie najszybciej powiadomić służby opieki społecznej i przeprowadzić przesłuchanie dziecka w obecności przedstawiciela tych służb. Przebieg postępowania przygotowawczego i postępowania sądowego dostosowuje się do potrzeb nieletnich podejrzanych. Postępowanie powinno zakończyć się w rozsądnym terminie. Obowiązuje również ogólna zasada, zgodnie z którą w przypadku spraw z udziałem dzieci dotyczących prawa pieczy nad dzieckiem, miejsca zamieszkania dziecka i prawa do kontaktów z dzieckiem organ ma obowiązek wydać stosowne decyzje oraz wszcząć postępowanie bez zbędnej zwłoki.

4. Mechanizmy i procedury wsparcia ustanowione z myślą o dzieciach oraz metody służące zagwarantowaniu dziecku możliwości wyrażenia swojej opinii

Stronami postępowania sądowego mogą być zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Dlatego też dzieciom pokrzywdzonym przestępstwem przysługuje takie samo prawo do bycia wysłuchanym i do udziału w postępowaniu jak osobom dorosłym. W przypadkach, w których relacja dziecka z przebiegu zdarzenia ma szczególne znaczenie (np. jeżeli dziecko padło ofiarą przestępstwa), biegły w dziedzinie psychologii dziecięcej lub psychologii przeprowadzania przesłuchań powinien być obecny w trakcie przesłuchania lub powinien wydać opinię na temat wartości dowodowej zeznań złożonych przez dziecko. Prawo do bycia wysłuchanym nie przysługuje świadkom, niezależnie od tego, czy są oni dziećmi, czy też osobami dorosłymi. Świadkowie nie są stronami postępowania, a ich udział w postępowaniu karnym ogranicza się, w stosownych przypadkach, do zrelacjonowania przebiegu zdarzenia.

5. Wielodyscyplinarne podejście

Różne podmioty, m.in. policjanci, prokuratorzy, pracownicy służby zdrowia i pracownicy socjalni, są zobowiązane do współpracy. Jeżeli dziecko jest ofiarą przemocy, odpowiedzialność za kierowanie tą współpracą spoczywa głównie na pracownikach socjalnych. Większość gmin powołała tzw. grupy konsultacyjne składające się z pracowników socjalnych, przedstawicieli prokuratury, policji, dziecięcej służby zdrowia oraz specjalistów w dziedzinie psychiatrii zajmujących się dziećmi i młodzieżą – grupy te podejmują decyzje w kwestii koordynacji wysiłków i planowania działań oraz ustalają, w jakiej kolejności poszczególne podmioty powinny podejmować działania w przypadku otrzymania zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wobec dziecka. Jeżeli dziecko jest ofiarą przestępstwa lub jeżeli podejrzewa się, że może być sprawcą przestępstwa, przedstawiciele policji i prokuratury mają obowiązek każdorazowo ze sobą współpracować. Policja i prokuratura nawiązują również współpracę z pracownikami socjalnymi i innymi odpowiednimi podmiotami.

6. Środki przyjęte w celu zagwarantowania, by dobro dziecka stanowiło główny lub najwyższy cel

Zgodnie z prawem szwedzkim sądy powszechne kierują się przede wszystkim dobrem dziecka, co oznacza, że przy wydawaniu orzeczeń sąd każdorazowo rozważa, jakie rozwiązanie będzie służyło dobru dziecka. W sprawach dotyczących prawa pieczy nad dzieckiem, miejsca zamieszkania dziecka i prawa do kontaktów z dzieckiem sąd rozstrzyga, które rozwiązanie będzie najkorzystniejsze z punktu widzenia dobra dziecka. W szwedzkim prawie administracyjnym nie ustanowiono jednak ogólnej zasady zobowiązującej organy administracji lub sądy administracyjne do kierowania się dobrem dziecka ani do przykładania szczególnej wagi do dobra dziecka. Prawo administracyjne różni się zatem w tym względzie od prawa cywilnego. W przepisach sektorowych mających zastosowanie do określonych obszarów działalności organów administracji wprowadzono jednak zasadę zobowiązującą przedmiotowe organy do kierowania się – w różnym stopniu – dobrem dziecka.

7. Monitorowanie i wykonywanie orzeczeń w postępowaniach z udziałem dzieci

Dzieci poniżej 15. roku życia nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej z tytułu popełnionych przestępstw. Zgodnie z ogólnie obowiązującą zasadą wobec nieletnich sprawców przestępstw należy w pierwszej kolejności zastosować środki w ramach systemu opieki społecznej, zamiast przekazywać ich bezpośrednio służbie więziennej i probacyjnej. W prawie przewidziano szczególne sankcje karne stosowane wyłącznie w odniesieniu do nieletnich sprawców przestępstw w wieku od 15 do 21 lat. Na młodocianych sprawców przestępstw w wieku od 18 do 21 lat często nakłada się takie same sankcje jak na osoby dorosłe. Jeżeli sprawca popełnił przestępstwo przed ukończeniem 21. roku życia, sąd powinien uwzględnić jego młody wiek przy ustalaniu wymiaru kary. Zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe podlegają tym samym przepisom w zakresie wykonywania wyroków sądów cywilnych. Jeżeli strona przeciwna nie wywiąże się z zobowiązania nałożonego na nią na mocy wyroku lub postanowienia sądu, strona wygrywająca może wystąpić o wykonanie tego wyroku lub postanowienia przez Szwedzką Służbę Komorniczą. W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym zawarto przepisy dotyczące wykonywania wyroków lub postanowień w przedmiocie prawa pieczy nad dzieckiem, miejsca zamieszkania dziecka i prawa do kontaktów z dzieckiem, a także przepisy dotyczące wykonywania innych orzeczeń przewidzianych w tym kodeksie. Przy wykonywaniu takich wyroków lub postanowień należy kierować się przede wszystkim dobrem dziecka.

8. Dostępność środków zaskarżenia

W Szwecji przewidziano ogólne prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, które nie ogranicza się wyłącznie do pokrzywdzonych będących dziećmi. Zażalenie takie mogą jednak wnieść wyłącznie zainteresowane strony. Pokrzywdzeni będący dziećmi – podobnie jak dorośli pokrzywdzeni – mogą wnieść o zasądzenie odszkodowania (lub zadośćuczynienia) od sprawcy. Jeżeli chodzi o prawo cywilne, dzieci zasadniczo nie mają zdolności procesowej, dlatego też mogą wnosić zażalenia i korzystać z mechanizmów odwoławczych lub mechanizmów kontroli sądowej wyłącznie za pośrednictwem swojego przedstawiciela ustawowego.

9. Przepisy ogólne dotyczące przysposobienia (dziecka lub osoby dorosłej)

Orzeczenia o przysposobieniu wydaje sąd. Stosowny wniosek składa (składają) przysposabiający. Sąd rozstrzyga, czy w danym przypadku udzielenie zgody na przysposobienie jest zasadne. Sąd nie udzieli zgody na przysposobienie, jeżeli stwierdzi, że udzielenie takiej zgody nie służyłoby dobru dziecka.

Wymiar sprawiedliwości przyjazny dziecku w Szwecji (255 Kb)